Po to, by bardziej szczegółowo pokazać praktykę rządzenia Machado, zaledwie zarysowaną w pracy Bińkowskiego, zmuszony czuję się przerwać tok narracji i nawiązać do realiów tej dyktatury i walki z nią ideowych rewolucjonistów, takich jak Juan Antonio Mella.

Niestety materiał, którym operuję, czyli notatki na podstawie wykładów prof. Marcina Kuli, urywa się w pewnym momencie, choć nie jest tak, że jest to tekst na zawsze stracony, tyle, że nie mam go pod ręką.
Brak w nich nawet zwrócenia uwagi na to, że Machado u schyłku swoich rządów zorganizował gang o nazwie Porra ( hiszp. maczuga, pałka policyjna ), którego celem miało być załatwianie porachunków z jego wrogami przy pomocy ulicznych skrytobójstw, podobnie jak czyniły to szwadrony śmierci w Brazylii.

Wydarzenia opisane tutaj, tworzące niemal dzień po dniu, chciałoby się powiedzieć, zapis życia codziennego dyktatury, wciągnęły mnie przed laty tak dalece, że na jego podstawie napisałem szkic realistycznej powieści stylizowanej na wspomnienia, opisując te fakty, którą również za jakiś czas będę w stanie zaprezentować.


Marcin Kula – z wykładów z historii Kuby (październik 1999-maj 2000)


12 VIII 1933 – Gerardo Machado (Herardo Macziado) ratował się ucieczką helikopterem do Nassau na wyspach Bahama.
-bunt klas śr. przeciw tłumieniu wolności i obcym wpływom w kraju – studenci, intelektualiści, przedst. wolnych zawodów
-polit. Roosevelta – New Deal – polityka dobrego sąsiedztwa z Am. Łac.
-wielki kryzys gosp., rzutujący na życie ludu miast i wsi



Machado – pochodził z rodziny złodziei bydła. 1909/13 – minister spraw wewn. w Santa Clara. Wiązał się z półn.-amer. kompaniami elektr.-telefonicznymi, szereg posunięć na korzyść tych kompanii. Prezydent od 20 V 1925 – wybory stosunkowo uczciwe – był już człowiekiem kapitału amer. – przyrzekł uzdrowić władzę.
Poprawka Platta do konstytucji Kuby z 1904 daje USA prawo do ingerencji w wewn. sprawy Kuby.Machado przyrzekł, że stworzy z Kuby „Szwajcarię Ameryki”, budowę dróg
II 1927 – kontrakt na budowę szosy centralnej. Budowa szos – podobny ukł. do Włoch faszyst. Odchodził jako „tysiąckrotny morderca”, oskarżony o nienormalność, zbrodnie polit. jako element systemu rządów. Obalił konstytucję, cywilne sądownictwo, wolność prasy i zgromadzeń. Gigant. zadłużenia w bankach USA (ok. 100 mld $).Parlament nie liczył się.
Budował więzienia w ramach robót publicznych. Partycypował w zyskach z loterii państwowych, zagarniał pieniądze wojska. W 1927-33 zamknął Uniw. Kubański – obiecywał rozwój oświaty. Środowisko intelektualistów i studentów tworzy Ruch Reformy Uniwersyteckiej – do walki z Machado.
Zacofane kraje – brak przemysłu, klasy rob., duża atomizacja społ. – Uniwersytet staje się centrum życia politycznego. Wielu studentów chce zająć miejsce w państwowej elicie.
Che Guevara – dowód roli lekarza w rewolucji – powołanie do leczenia społeczeństwa.
Początki ruchu 1918 – Cordoba (Argentyna) – 21 VI 1918 – Manifest oskarżający konserwatywność uniwersytetu – żądanie demokr. zarządu uniwersytetu i podkreślenie suwerenności ludu r. 20 (Peru), 22 (Chile), 23 (Kuba)... – rozruchy studenckie w całej Amer. Łacińskiej, postulaty autonomii uniwersytetów.
dr Jose Arcy – zwoennik. ruchu reformy – w 1922 na Uniwersytecie Hawańskim wygłosił referat o Kordobie – powstaje dyrektoriat studencki na Kubie – żądania autonomicznego, nowoczesnego uniwersytetu.
Fernando Ortiz – etnolog kubański wysunął się na czoło ruchu.
Powstaje Ruch weteranów i patriotów wojen o niepodległość.
Powstaje Konfederacja Studencka. Jej szef, Julio Antonio Mella (Meja) wygłosił przemówienie, że jego dusza czuje się zraniona obecną sytuacją. Przerwał wystąpienie ministra oświaty, argumentując, że nie ma prawa przemawiać ten, kto nie zrobił nic dla uniwersytetu. Mella pochodził z rodziny emigrantów przybyłych na Kubę z Dominikany, był nieślubnym dzieckiem.
Zgodnie z Deklaracją Federacji Studenckiej z 1923 r. rząd miał dopomóc finansowo uniwersytetowi w Hawanie.


Najbardziej znana fotografia Julia Antonio Melli wykonana przez jego towarzyszkę życia, Tinę Modotti ( z prawej )

1922/23 - scysja studentów medycyny z jednym z profesorów – potem wszystkich profesorów witają pomidory.
Po wystąpieniu Melli powołano tzw. Wolny Uniwersytet, z nim na czele. Przywódca młodzieżowej rebelii ruszył na prowincję, by zaktywizować licea. Dzięki zabiegom Melli został zwołany I Kongres Narodowy studentów kubańskich, który za swój pierwszy cel postawił walkę z analfabetyzmem wzorem Łunaczarskiego. Można to także rozumieć jako dawny postulat narodników, by oświecić lud. Wyrazem powiązania studenckiej walki z ruchem robotniczym było powołanie ludowego Uniwersytetu im. Jose Martiego. Kongres podjął także rezolucję o otwarciu innych uniwersytetów dla klasy robotniczej.
1923 r. – protest przeciwko nie uznawaniu przez rząd „Socjalistycznej Republiki Stanów Zjednoczonych Rosji”. Propagowano idee państwa uniwersalnego. Motyw zjednoczenia bratnich krajów Ameryki Łacińskiej, towarzyszący myśli o szukaniu przeciwwagi dla USA, obecny był w tradycji kontynentu od czasów Bolivara. Kongres opowiedział się przeciwko wszelkim imperializmom i wyraził żądanie zniesienia Poprawki Platta. Mella głosił hasła rewolucji proletariackiej. W 1925 r. zapisał: „Trzeba przeprowadzić rewolucję, żeby reformować uniwersytet”. Bojkotował manifestacje ku czci Mussoliniego i z okazji zwrotu przez USA Isla del Pinos. Sprzeciwiał się amerykańskiemu imperializmowi. W 1925 r. statek sowieckiej marynarki wojennej „Worowski” stacjonował w Hawanie. Mella wszedł na pokład i ofiarował jego załodze kubańską flagę z pozdrowieniami od ludu kubańskiego. Miał poczucie satysfakcji, że spędził 4 godziny na symbolicznym kawałku ziemi radzieckiej pod czerwoną flagą. Przekazał ją potem związkowcom miasta Gardenas. Już wówczas współtworzył partię komunistyczną, żywiąc przekonanie, że nie ma sprzeczności między ruchem wyzwolenia społecznego i narodowego.

Adwokatem Melli był Ruben Martinez Villena (Vijena), późniejszy przywódca partii komunistycznej. Dzięki jego przypadkowej rozmowie z samym Machado, Mella odzyskał wolność i wyjechał do Meksyku. Założył tam Stowarzyszenie Emigrantów Kubańskich, mające na celu rozpowszechnianie wiadomości o sytuacji wewnętrznej w Republice. Była to walka na śmierć i życie z amerykańskim imperializmem, rasizmem i połączona z walką przeciw poprawce Platta i ograniczeniu praw kobiet. Późniejsza rewolucja fidelowska przyniesie awans czarnych.
Mella opowiadał się za utworzeniem Federacji Republik Antyli Ameryki Środkowej i rozpowszechnieniem nowej socjalistycznej idei. W 1927 r. uczestniczył w Kongresie w Brukseli. W tym samym roku spełnił swe marzenie o odwiedzeniu ZSRR. Jednak podczas obrad Kongresu Profinternu (Międzynarodówka Związków Zawodowych) nie został uznany za reprezentanta czerwonych związków zawodowych. Musiało to być dużym rozczarowaniem.



W styczniu 1929 r. Mella został zabity w Meksyku przez zbirów nasłanych z Kuby. Miał 26 lat. Bezpośrednio przed śmiercią (w pociągu, który miał go zawieźć do ojczyzny) dążył do zorganizowania siły zbrojnej dla zwalczenia Machado. Mella chciał, by na całym kontynencie wybuchły rewolucje proletariackie prowadzone w kierunku zmierzającym do narodowej emancypacji. Chciał pogodzić hasła niepodległościowe z walką o wyzwolenie społeczne. Był w równym stopniu nacjonalistą, co komunistą. Nowy ambasador Kuby w Meksyku robił wszystko, by oczyścić swój rząd od oskarżeń o mord polityczny.
Inny emigrant, towarzysz wygnania Melli, Gabriel Barsylo, był autorem tłumaczeń prac Lenina i „Elementarza komunizmu” czołowego teoretyka partii bolszewickiej, Bucharina. Elementarz ten składał się z pytań i odpowiedzi. Barsylo był zdania, że komunistyczna opozycja przyczynia się do zmiękczenia dyktatury. Mówił: „Jesteśmy podporą konstytucji”. Podobnie jak Mella, chciał połączyć sprawę narodową z socjalistyczną.
Pamięć zamordowanego przywódcy czcili kubańscy studenci, którzy, bezpośrednio po tragicznym wydarzeniu, w uchwale zgromadzenia studentów uniwersytetu w Hawanie głosili: „Śmierć Melli to efekt działań zbirów na usługach Machado”. Inne ulotki zawierały hasła: „Drżyj dzika bestio – to ostatnia zbrodnia twojej tyranii”, „...torturowałeś... Jesteś wstydem Ameryki i powszechnym upodleniem”. Nazywały go też „nienormalnym analfabetą”. Mówiono, że Mella umierając oskarżył dyktatora o nasłanie nań zabójców.
Tymczasem Machado dokonał kolejnego zamachu na konstytucję, wymuszając na parlamencie przedłużenie swego mandatu (wbrew własnej obietnicy). Chwalił się, że nie ma głosów krytycznych przeciwko niemu.
Momentem galwanizującym opozycję okazał się wyjazd Machado do USA w celu uzyskania pomocy przeciw wrogom dyktatury. Na VI Konferencji Panamerykańskiej prezydent USA Coolidge dał mu zielone światło dla bezwzględnego rozprawienia się z przeciwnikami, okazując tym samym nieograniczone zaufanie swemu wasalowi. Coolidge nie cofnął się przed tyleż obłudnym co cynicznym stwierdzeniem, że „Kuba jest wszak suwerennym państwem”, w którym zmiana konstytucji jest wewnętrzną sprawą.
Wydarzenie to nie tylko zaostrzyło niechęć studentów wobec Machado. W nowych ulotkach wskazywali oni, że Kuba pod rządami tyrana „spełnia zadania gospodarki dolarowej i imperializmu”. Przed domem nestora opozycji, cieszącego się autorytetem wśród młodzieży profesora filozofii Jose Enrique Warrony odbyła się manifestacja, podczas której skandowano: „Śmierć kukle!” pod adresem Machado. Studenci przynieśli ze sobą manifest, chcąc poprosić Mistrza Warronę o naniesienie poprawek. Wywiązała się walka z bojówkami nasłanymi przez dyktatora, podczas której pałkarze nie oszczędzili nawet sędziwej głowy prof. Warrony.
Następnie senat usunął z uniwersytetu część profesorów. Inni – jak np. lekarz Ramon Grau San Martin, który po zrzeczeniu się w ramach protestu katedry fizjologii – zostają zesłani na Isla del Pinos. Wśród protestujących przeciwko wydarzeniom na uniwersytecie znalazł się Ruben Martinez Villena, a także wybitny znawca polityki etnicznej Fernando Ortis. Prze Dyrektoriat Studencki przewinęły się wszystkie nazwiska późniejszych wybitnych polityków kubańskich, z Antonio Guiterasem (Giterasem). Dyrektoriat domagał się zwolnienia szefów policji za pogwałcenie autonomii uniwersytetu. Jego przywódcy sprzeciwiali się zamykaniu uniwersytetów, mimo to władze nie aresztowały ich mając świadomość, że zastąpiłby ich nowo wybrany Dyrektoriat.

Przypadek Machado przypomina precedens Porfirio Diaza, dyktatora Meksyku, który też nie potrafił odejść od władzy. Od początku lat 20. wszystkie studenckie manifestacje mają charakter polityczny. Opowiadają się za jak najbardziej czynnym udziałem studentów w życiu społeczno-politycznym.
W kwietniu 1927 r. studenci próbują dostać się do senatu, który rozpatruje przedłużenie mandatu Machado, określonego przez Mellę „operetkowym Mussolinim tropików”. Kiedy Machado zorganizował w Hawanie Konferencję Panamerykańską, stolicę uporządkowano przed wizytą Coolidge’a tak, by czyniła wrażenie stolicy nowego świata. Wywołało to niezadowolenie innych państw latynoamerykańskich, które uznały, że Kuba jest zbyt uprzywilejowana i uzależniona od USA. Podczas spotkania z prezydentem USA Machado ani słowem nie wspomniał o poprawce Platta, wręcz przeciwnie, pochwalił interwencję, wyrażając wdzięczność wobec USA, że w końcu XIX w. uwolniły Kubę od dominacji hiszpańskiej. Polityka Machado wywoływała z biegiem lat kolejne protesty stowarzyszenia nowych emigrantów kubańskich w Meksyku, którzy wystosowali oświadczenie: „Nie chcemy przebaczenia i nie przebaczymy rzeźnikowi Gerardo, mordercy robotników i Julio Antonio Melli!”. Pretekstem do buntu stało się opóźnienie rozpoczęcia nowego roku akademickiego. Punkt najbardziej tragiczny stanowiła manifestacja 30 września 1930 r., na której Warona odczytał swą proklamację, zgodnie z którą „studenci powinni bardziej interesować się polityką niż sportem”.