Nie dajcie sobie tego wmówić
Do niedawna głównym wrogiem reform klimatycznych były korporacje, które przez lata blokowały je dezinformacją i...
Szare klocki, szklane klatki, depresyjne budynki niszczące ludzkiego ducha – krytykom architektury nowoczesnej nie brakuje...
W Polsce trwa uśmiechnięta czystka. A może nawet – kto wie? – aksamitna rabacja… Co prawda nie brak malkontentów,...
Znaczna część zachodniej lewicy tkwi w przeświadczeniu, że trzeba możliwie szybko dogadać się z Rosją. My ciągle powtarzamy, że to niemożliwe,...
Ostatnie protesty rolników budziły skojarzenia z czasami Andrzeja Leppera. To z pewnością największa mobilizacja rolników od czasów wejścia Polski do...
B. Gajdzik, A. Janociński, A. Magiera: Jak się zakłada związek w instytucji kultury?
Tomasz Kozak: Na pohybel wielonarodowym wampirom. Jakiej popkultury potrzebuje lewica
Paweł Jędral: Diuna jak Palestyna
Agnieszka Wiśniewska: Kos. Bohater z podręcznika, który został ziomkiem
Galopujący Major: "1670" - serial, który może odmienić polską telewizję
Jarosław Pietrzak: Napoleon, któremu o nic nie chodziło
"Oblicza Indii" mierzą się z zachodnioeuropejską fantazją na temat Indii. Wyobrażeniem egzotycznego kraju, który jest może biedny, ale za to kolorowy. Gdzie cykl życia regulują hinduistyczne święta i monsunowe wesela. Po miastach chodzą krowy i uciekinierzy z późnej nowoczesności. Gdzie ruch jest tak wielki, że każda próba przejścia przez ulicę jest poważnym zagrożeniem życia, a hałas i natężenie zapachów przyprawia o zawrót głowy. Jest to fantazja obecna od czasów kolonialnych, a obecnie wzmacniana zarówno przez takie filmy jak "Slumdog", jak i przez twórców kampanii reklamowej "Incredible India!" promującej subkontynent wśród zagranicznych turystów jako miejsce z "Pierwszoświatową obsługa i trzecioświatowymi cenami".
Pakiet filmów opowiada o przemianach we współczesnych Indiach oraz o globalizacji, posługując się subtelnymi środkami i stroniąc od łatwych konkluzji. W "Hair India" śledzimy proces produkcji sztucznych włosów, które stały się hitem na gwiazdorskich wybiegach. Włosy sprzedawane po wysokich cenach w salonach fryzjerskich od Nowego Jorku, przez Londyn po Bombaj produkowane są przez włoską firmę, a pochodzą z hinduistycznych świątyń, które handlują włosami złożonymi w ofierze przez wiernych. Wiara przeplata się z ekonomią, a to, co niegdyś było darem dla bogów i traciło wartość wraz ze złożeniem ofiary, trafia w tryby globalnej gospodarki, żeby stać się jednym z najbardziej luksusowych dodatków upiększających ciała bogatych kobiet. Włosy migrują po świecie jak inne dobra konsumpcyjne takie jak: kawa, czekolada, egzotyczne ryby, złoto, diamenty, przemieszczające się z peryferii do wielkomiejskich metropolii. Jednak w przeciwieństwie do tych poprzednich nie mamy tu do czynienia z sytuacją wyzysku pracowników, których nie stać, aby spożywać produkowane przez siebie produkty, ale z dwoma rzeczywistościami społecznymi (wierzeń hinduistycznych i globalnego kapitalizmu), które stykają się na zapleczu świątyni.
Daleka jestem od stwierdzenia, że to dobrze, że żaden odpad (w tym pochodzący z ciała ludzkiego) się nie marnuje i podlega recyklingowi, generując jednocześnie zysk i miejsca pracy. Jednak w tym wypadku ofiarami systemu nie są wcale ci, którzy stoją na początku cyklu. Podróż do świątyni w celu ofiarowania włosów jest rodzinną pielgrzymką, oczyszczającym rytuałem, który ma zapewnić pomyślność, a jednocześnie przewartościowuje kanon piękna związany z posiadaniem długich gęstych włosów. Goła głowa to świadectwo czystości i odwagi, a nie piętno. Ofiarami włączenia świątynnych włosów w obieg światowej gospodarki są ich konsumentki, które żyją w ciągłym stresie dotyczącym swojego wyglądu, prześcigają się w kreowaniu wizerunku, aby znaleźć się na okładce plotkarskie pisma.
Temat globalnej wymiany usług porusza również dokument "John i Jane z Kalkuty". "John" i "Jane" to imiona typowych Anglosasów, którymi posługują się pracownicy call center obsługujący angielski i amerykański rynek. Zmiana imion służy zburzeniu dystansu między rozmówcami. Ma również wzmacniać proces przemiany tożsamości, który przechodzą pracownicy każdego dnia. Zatrudnieni w call center Hindusi posiadają podwójną tożsamość narodową, która została ucieleśniona w odpowiednich akcentach, znajomości zwyczajów obydwu kultur i uczestniczeniu w rytmie dnia obydwu społeczeństw. U jednych tożsamość anglosaska wypycha hinduską, inni starają się zachować dystans w stosunku do codziennej transformacji. Niezależnie od wybieranej strategii, nikt z pracowników nie może mieć wątpliwości, jaka jest oficjalna hierarchia między kulturami: aby nie obniżać renomy danej firmy oferującej usługi telefoniczne, zakazuje się ujawniać pochodzenia narodowego.
Poddańczy stosunek wobec korporacyjnych reguł jest z jednej strony upokarzający, z drugiej zaś oferuje stabilizację i poczucie bezpieczeństwa, której wielu pracowników potrzebuje. Firma przez wielu i wiele z nich nie jest postrzegana jako korporacja wyzyskująca ich pracę, ale jako opiekuńcza matka. Z kolei kursy komunikacji zaszczepiają religijny wręcz indywidualizm i stają się punktem oparcia koniecznym, żeby poradzić sobie z brakiem stabilności w życiu poza pracą. Zaś powierzchowne relacje w zespole, który pracuje w jednej sali, zastępują brak rodziny. Praca w call center jest również językową przepustką do lepszego świata, gdzie jednostka ma szansę osiągnąć sukces poprzez pracę nad sobą. Dochodzi tutaj do swoistej wymiany oferty terapeutycznej. Technologie pracy nad sobą, technik budowania relacji silniej zakorzenione w filozofii hinduskiej trafiają do Indii z powrotem po postacią technik skutecznego zarządzania sobą i swoimi emocjami. "Kiedyś byłem minusem. Teraz jestem plusem", kwituje jeden z pracowników call center.
Z kolei w "Hinduskim Love Story" znajdziemy obraz, który jest odwrotnością rytmu dnia pracowników call center. Główny bohater, 107-letni zielarz, żyje zgodnie z naturą, respektując jej dobowy cykl i sprawnie korzystając z leczniczych właściwości ziół. Każdą wolną chwilę spędza rozmawiając z krukiem lub leżąc w grobie, który wykopał dla siebie obok grobu zmarłej młodszej żony. Fabuła filmu toczy się wolno, jak życie głównego bohatera. "Hinduskie Love Story" jest przypowieścią o miłości pomiędzy starszym mężczyzną i jego dużo młodszą zmarłą żoną. W tle przewijają się obrazy z prowincji stanu Dźharkhand, które nie znamionują żadnych oznak współczesności i odnoszą się do uniwersalnego cyklu narodzin, dorastania, zamążpójścia i śmierci. Cykliczny czas zastępuje linearny czas modernizacji i życia, gdzie ten, kto najstarszy, umiera wcześniej.
"Oblicza Indii" pokazują z innej strony tematy, które dobrze znamy w formie krytyki kapitalizmu, opisów modernizacji i postępującej globalizacji. Uzupełniają luki w naszym spojrzeniu, które zbyt silnie ukierunkowane w jednym kierunku przestaje widzieć pęknięcia w preferowanych przez nas opisach rzeczywistości. Pokazując mniej znane strony procesów globalizacji każą nam patrzeć uważniej na różne oblicza globalnego kapitalizmu. Są dowodem na to, że krytycznemu myśleniu słowem musi towarzyszyć równie krytyczne myślenie obrazem.
Joanna Erbel
Recenzja ukazała się na stronie internetowej "Krytyki Politycznej" (www.krytykapolityczna.pl).
Kolekcja "Oblicza Indii" składa się z filmów:
"Hair India" ("Hair India"), reż. Raffaele Brunetti, Marco Leopardi, Włochy 2008, 75 min.
"Hinduskie Love Story" ("Babaji, an Indian Love Story"), reż. Jiska Rickels, Holandia 2009, 71 min.
"John i Jane z Kalkuty" ("John and Jane"), reż. Ashim Ahluwalia, Indie 2005, 83 min. Dystrybucja w Polsce: Against Gravity.
