Radosław S. Czarnecki: Polskie liberalizmaty

[2019-12-15 19:48:59]

Wolność jest pojęciem jakie w dzisiejszym świecie odmienia się na różne sposoby i w różnych kontekstach. To istota i funkcja rozumienia terminu liberalizm. Często są to konteksty diametralnie różne od tego co do tej pory uznawano za wolność, co cywilizacja zachodnia tłumaczyła tym pojęciem albo co rozumiano w kontekście słowa wolność wywodząc jądro owego znaczenia z Oświecenia i tradycji Rewolucji Francuskiej, a za nią – z całej postępowej tradycji myśli euroatlantyckiego chowu.

Najdoskonalszy stan ludzkiej natury
to ten w którym nikt nie jest biedny,
nikt nie pragnie być bogatszy, nikt nie
ma powodu by bać się, że zostanie
odepchnięty przez tych co prą do przodu.

John Stuart Mill

Wolność można - jako kategorię filozoficzną, kulturową, jurydyczną, społeczną, ekonomiczną itd. - traktować na dwa sposoby: negatywny wymiar tej definicji obraca się wokół braku ograniczeń, pozytywny – to spojrzenie na ów problem z pozycji tego, który robi co chce. To zagadnienie dotyczące głównie świadomości czyli możliwości wyboru. W tym wypadku wolność – w połączeniu z doświadczeniami ogólnoludzkiej cywilizacji – owocuje nie tym co się robi, lecz sposobem tego jak się robi i czego nie wypada robić (z racji społecznych uwarunkowań naszego gatunku, solidarności, empatii, szacunku dla godności INNEGO, kultury osobistej etc).

Immanuel Kant uważał, iż czyn jest wolny wtedy, gdy „świadomość wypowiada się przeciwko pragnieniom zmysłowym, a za racjonalną zasadą”. A ta jest wolna od emocji, afektów, uprzedzeń czy fobii. Tym samym nadaje wolności najwyższą doniosłość racjonalności, odcedzając ją od pozarozumowych i pozaempirycznych wpływów. Dla mnie jako racjonalisty i jednocześnie człowieka lewicy (w wersji socjalistycznej) jest to perspektywa najważniejsza w całym rozwoju oświeceniowej tradycji racjonalności, wolności, solidarności, braterstwa, równości itd. Człowiek jest tym bardziej wolny im bardziej się samorealizuje, kiedy uczestniczy w biegu wydarzeń swojego czasu, kiedy określa siebie oficjalnie wobec władzy, ludzi z otoczenia, społeczeństwa, ludzkości. Także wobec modnych trendów i powszechnego myślenia, często stanowiącego właśnie z tytułu owej masowości źródło dla rozwiązań autorytarno-niewolących (nawet z wolnością na ustach).

Społeczny wymiar wolności to z kolei zagadnienie związane z dobrobytem, a przede wszystkim z poczuciem wartości i jakości przeżywanego życia czyli człowieka postrzeganego w wymiarze wspólnotowym. Chodzi o jak najszerszy dostęp do dóbr współczesnej cywilizacji i kultury, ale nie na zasadzie jałmużny, biernej konsumpcji, pasywnego „brania i używania” (nie widząc nic poza koniuszkiem swego nosa, wygórowanego ego, wybujałej nadmiernie wyobraźni). No i o zbiorową świadomość tego dostępu.

Jak mówi IV artykuł Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (1789) Wolność polega na możności czynienia wszystkiego, co nie szkodzi drugiemu, czyli własnym postępowaniem prowadzić do minimalizacji ewentualnych krzywd, nie nieść swoim działaniem przykrości, bólu, cierpienia INNEGO. Nie mnożyć po prostu szkód.

Z wolnością i jej używaniem w wymiarach tak indywidualnym jak i zbiorowym koreluje pojęcie imaginarium. To przestrzeń ludzkich wyobrażeń o rzeczywistości, historii, ideach, pojęciach, symbolice itd. To figury zbiorowo przeżywanych dramatów wpisujących się w każde doświadczenie. A tym samym wpływające na aktualne decyzje i spojrzenie – tak w wymiarze jednostkowym, jak i zbiorowym. Historie tworzące imaginarium egzemplifikują się w słowach, podaniach, legendach, mitach, narracji medialnej, w całej symbolicznej palecie informacji przekazywanych przez rodziny, kulturę masową, literaturę, sztukę, edukację, Internet. To jest właśnie owo symboliczne uniwersum na którym (i dzięki któremu) odgrywają się współczesne przedstawienia. Przedstawienia będące często rzeczywistością (choć do końca nią nie są).

Często są one nieuświadomione, poza naszą racjonalnością i pragmatyzmem życiowym. Imaginarium rządzą więc emocje, marzenia (te nie zrealizowane), kaprysy, rojenia, niespełnione intencje. Pobudza je zawsze etyczna strona osobowości – bo musimy być „po jasnej stronie mocy” – karmiąca się nie dość ostatecznie wypełnioną treścią owych zamierzeń (realnych i sennych) przez nas oczekiwaną. Czyli tzw. fantazmaty. Wpływy konstrukcji fantazmatycznych można odnaleźć zarówno w świadomym działaniu jak i w mowie, wspomnianych marzeniach, w smakach, meandrach linii życia tak jednostkowego, jak i w zbiorowym losie. Fantazmat rządzi w sposób uniwersalny. Wszystko jest mu w sposób skryty poddane, ale poza tym światem nie istnieje (Andrzej Leder).

W obiegowym języku polskim takie terminy jak „Żyd”, „ruski”, „komunista”, „lewak” w publicznej narracji uruchamiają od razu fale fantazmatycznych scenariuszy i figur, niosąc sobą pejoratywne umocowanie w świadomości. Od razu przekazują negatywne konotacje – i to nie wobec ogólnych pojęć związanych z owymi terminami, ale w stosunku do osób, które są w takim wypadku stygmatyzowane, które w taki sposób naznaczamy, piętnujemy, które tak klasyfikujemy.
Czym byłby więc użyty w tytule termin mego autorstwa tzw. liberalizmaty? To klon, to pochodna znaczenia liberalizm, ale niosący sobą konotacje wspomnianego fantazmatu. Czyli rzeczywistości wyśnionej, idealnej, platońsko-teistycznej proweniencji. Bo czyż istnieje poza naszą jaźnią takie uniwersalne pojęcie jak wolność i czy zostało ono w jakiejkolwiek w takiej właśnie formie urzeczywistnione w świecie doczesnym? Czy można je rozpatrywać dogmatycznie i apriorycznie przy jednoczesnym uznawaniu absolutnej jednostkowości naszego bytu i wszystkiego co z nim się wiąże? Bo działają tu subiektywne pragnienia, myślenie życzeniowe, pospolite wańkowiczowskie „chciejstwo”. Tą myśl oddają najlepiej słowa utworu pt. „Jak Bolek i Lolek” zespołu Hurt:

Chciałbym być zawsze niewinny i prawdziwy 
Chciałbym być zawsze pełen wiary i nadziei 
Tak jak Bolek i Lolek 
Tytus, Romek i Atomek 
Dzieci z Bullerbyn 
Tomek na tropach Yeti 
Jak król Maciuś pierwszy 
Asterix i Obelix 
Jak załoga G 
McGywer i Pippi


Pozostając w kantowskiej konwencji pojmowania wolności trzeba stwierdzić, że jest ona w naszym kraju - jako podstawowy liberalizmat - zaśmiecona, zdeprawowana, ograbiona ze swych znamion społeczności, wspólnotowości, zbiorowości tymi subiektywnymi afektami, pobożnymi życzeniami i ponoć dobrymi chęciami. Jak każde tego typu pojęcie, tak i wolność jest (i musi być) interpretowane w zależności od czasu, miejsca i historycznych stosunków panujących w różnych miejscach. A że te stosunki są różne, doświadczenia ludzkie też takimi są to i pojmowanie wolności musi być też różnym przez różne osoby i różne kultury. Nawoływanie do jakiejś jednej wersji wolności, jaka miałaby zapanować na całym świecie i obowiązywać wszystkich bez wyjątku (bez względu na doświadczenia kulturowe i historyczne poszczególnych zbiorowości) oraz obstawanie przy tej wizji w sposób doktrynersko-dogmatyczny jest właśnie przykładem liberalizmatu. Takie stanowisko nie uwzględnia tego, co zwiemy konwergencją (bądź dyfuzją) idei, wartości, doświadczeń, a co ma „od zawsze” miejsce w historii naszego gatunku i dotyczy to wszystkich pojęć, sądów, tez czy doktryn.

No i jeszcze czas – ten najważniejszy z wymiarów naszego bytu (wymiar czwarty) – wpływający z racji empirycznych na wszystko co nas otacza. Bo dogmat, bezruch, nie istnieją tym bardziej jeśli dotyczyć to ma takiego pojęcia jak wolność.
Dzisiejsza elita oraz medialny mainstream nie chcą oświecać ani tłumaczyć maluczkim humanistycznych, bratersko-równościowo-wolnościowych czyli oświeceniowych wartości i kanonów. Nie uważają bowiem ludu za obywateli. Chcą jedynie, aby ów lud konsumował i przestał wybrzydzać. To z jednej strony haniebny paternalizm (będący najgorszą niewolą jaką człowiek zadaje drugiemu człowiekowi), a z drugiej - nałożenie kulturze wędzidła „obsługi wolności” w kontekście wyborów konsumpcyjnych, które „stają się czymś nieuchronnym, obowiązkowym, nakazem i wymogiem” (Zygmunt Bauman). Charakter społeczeństwa konsumentów – jak najszerzej pojętego – a nie zbiorowości obywateli, wymusza na kulturze ofertowość zamiast normatywności, uwodzicielskość, a nie regulacje i katalogi, przypadkowość i przygodność, a nie stabilizację i przewidywalność. Konsument dostaje – w ramach zadekretowanej wolności – ofertę, po uprzedniej stymulacji przez reklamę, potrzeb, pragnień, zachcianek i kaprysów. To właśnie lud otrzymuje zamiast poważnego dyskursu nad obowiązkiem, przymusem, odpowiedzialnością za wspólnotę i miejsce jednostki w tej zbiorowości.

Eskapizm elit i mainstreamu - czyli ucieczka od spraw związanych z życiem społecznym - to typowy przykład liberalizmatu, będącego efektem myślenia, iż …czegoś takie jak społeczeństwo nie ma. Istnieją tylko wolne i przedsiębiorcze jednostki (Margaret Thatcher).

Poruszono tylko i wyłącznie jeden z elementów problemu stanowiącego esencję polskich liberalizmatów. Element, który budzi chyba najwięcej kontrowersji. Bo to na tej płaszczyźnie toczą się podstawowe spory: lewica – prawica, progresiści – konserwatyści, ewolucjoniści – tradycjonaliści. Ale stawiając ów problem w takim właśnie sposób przyświecał mi cały czas dylemat: czy nasz świat, nasz ludzki byt, nasze szczęście i zadowolenie zamykać się mają tylko w słowie JA? I co z tym się bezpośrednio wiąże, jakie sytuacje generuje i jak wpływa na świadomość człowieka.

Radosław S. Czarnecki


drukuj poleć znajomym poprzedni tekst następny tekst zobacz komentarze


lewica.pl w telefonie

Czytaj nasze teksty za pośrednictwem aplikacji LewicaPL dla Androida:



Warszawska Socjalistyczna Grupa Dyskusyjno-Czytelnicza
Warszawa, Jazdów 5A/4, część na górze
od 25.10.2024, co tydzień o 17 w piątek
Fotograf szuka pracy (Krk małopolska)
Kraków
Socialists/communists in Krakow?
Krakow
Poszukuję
Partia lewicowa na symulatorze politycznym
Discord
Teraz
Historia Czerwona
Discord Sejm RP
Polska
Teraz
Szukam książki
Poszukuję książek
"PPS dlaczego się nie udało" - kupię!!!
Lca

Więcej ogłoszeń...


6 listopada:

1841 - W organie furierystów "London Phalanx" pojawił się wyraz "socialisation".

1890 - W Lublinie zmarł Piotr Ściegienny, ksiądz, działacz niepodległościowy, radykalny przywódca chłopski i socjalista utopijny. W okresie międzywojennym przy jego grobie kończyły się manifestacje robotnicze i pochody z okazji 1 Maja.

1918 - Proklamowano Republikę Tarnobrzeską.

1923 - W czasie robotniczej demonstracji na ulicach Krakowa doszło do ciężkich starć z wojskiem i policją; po obu stronach zginęło łącznie 31 osób.

1923 - Starcia robotników z wojskiem i policją w Borysławiu; 3 zabitych i 10 ciężko rannych.

1929 - Odbył się 24-godzinny strajk protestacyjny górników i hutników z Górnego Śląska i Zagłębia przeciwko niskim płacom.

1933 - Urodził się Carlos Correia, gwinejski polityk, członek lewicowej PAIGC, czterokrotny premier Gwinei Bissau

1951 - Z linii montażowej FSO zjechał pierwszy samochód marki Warszawa.

1980 - W RFN powstał trzeci rząd socjaldemokraty Helmuta Schmidta.

1990 - Mary Robinson z Partii Pracy wygrała wybory prezydenckie w Irlandii.

1996 - Hugo Chávez wygrał wybory prezydenckie w Wenezueli.


?
Lewica.pl na Facebooku