Ciszewski - Anarchia to nie chaos

Kim jest anarchista? Przypadkowo trafiając na jeden z głupawych rodzimych seriali kryminalnych trafiłem na dobry przykład promowanego przez media wizerunku anarchisty. Jest to spiskowiec knujący tylko jak wysadzić w powietrze premierów państw Unii Europejskiej podczas spotkania na szczycie, używając do tego bomby atomowej (sic!). Oczywiście w proteście anarchisty nie za bardzo wiadomo o co chodzi, najwyraźniej jest to nietypowa odmiana piromana zadymiarza. Niestety na polskim rynku księgarskim jak na lekarstwo publikacji, które zadawałyby kłam podobnym głupotom i rzetelnie analizowały korzenie i postulaty ruchu anarchistycznego. Na szczęście sytuacja ta zaczyna się zmieniać. Pojawiła sie bowiem obszerna publikacja "Szkice z dziejów anarchizmu" Piotra Laskowskiego, pierwsze tak poważne i szeroko dostępne opracowanie tematu.

Autor we wstępie sam przyznaje że nawiązuje do nielicznych polskich badaczy anarchizmu, takich jak Daniel Grinberg. Jego książkę od innych publikacji odróżnia jednak fakt że naukową analizę podaje w bardzo przystępnej formie, ponieważ każdy rozdział to tak na prawdę rozbudowany esej pisany w miarę prostym językiem. Laskowski prezentując anarchizm zaczyna od jego dogłębnej definicji i wizerunku ruchu. Zadaje przede wszystkim kłam powierzchownej opinii jakoby anarchizm charakteryzował się jedynie buntem i krytyką państwa oraz apoteozował chaos. Autor podaje przykłady organizacji anarchistycznych. Nawiązuje również do klasyków tego nurtu, takich jak Michaił Bakunin i Piotr Kropotkin, którzy dążyli nie do bezładu, lecz nowej organizacji wolnego społeczeństwa. Najciekawszym elementem prezentacji ruchu wydaje się jednak pokazany jego wizerunek literacki. Laskowski przedstawia dwa odrębne podejścia do anarchizmu. Jedno prezentuje H. Ibsen, autor w dużej mierze sympatyzujący z anarchistami, który w swoich dziełach krytykuje między innymi zasadę że większość ma zawsze racje i uznaje szlachetne intencje radykałów. Drugą, skrajnie różną opinię w swoim "Tajnym agencie" przedstawia Joseph Conrad, którego wizerunek anarchizmu jako żywo pasowałby do wspomnianego serialu kryminalnego.

Motywowi anarchisty zamachowca Laskowski poświecił cały osobny rozdział, w którym analizuje opinię ruchu na temat metod terrorystycznych. Ta natomiast wcale nie jest jednoznacznie pozytywna. Większość najwybitniejszych anarchistów takich jak Piotr Kropotkin czy Emma Goldman potępiała ślepy terroryzm wymierzony we wszystkich przedstawicieli klasy kapitalistycznej czy władz. Inaczej sprawa przedstawiała się z wykonywaniem wyroków na wyjątkowo znienawidzonych kapitalistach, sędziach czy innych oficjelach. Było to często aprobowane, ale także budziło kontrowersje. Na pewno nie można więc z działalności terrorystycznej uczynić centralnego wyróżnika anarchizmu. Autor "Szkiców z dziejów..." omawia też zjawiska, które pojawiały się na obrzeżach ruchu, takie jak "bandytyzm ideowy". Podaje przykłady zbrojnych band zajmujących się grabieżami oraz włamywaczy usprawiedliwiających swoją działalność ideami anarchistycznymi. Dodaje jednak że w większości przypadków miało to nikły związek z realnym ruchem społecznym. Idee, traktowane bardzo powierzchownie, stanowiły tu raczej jedynie sposób na odróżnienie się od innych bandytów. Laskowski bardzo dużo uwagi poświęcił również anarchosyndykalizmowi, czyli najbardziej popularnej odmianie anarchizmu, łączącej walkę z państwem z działaniami organizacji pracowniczych. Nie mogło przy tym zabraknąć opisów walk robotniczych, w których brał udział ruch oraz najsłynniejszego związanego z nim wydarzenia - rewolucji hiszpańskiej 1936 roku.

Porusza również tematy o wiele mniej znane. Jeden z rozdziałów dotyczy różnorodnego stosunku anarchistów do religii. Inny, który można by zadedykować ministrowi Romanowi Giertychowi, twierdzącemu że w polskich szkołach panuje chaos, czyli anarchia, opisuje anarchistyczne eksperymenty w dziedzinie edukacji. Nie może przy tym zabraknąć opisów działania tak zwanych szkół wolnościowych i związanych z nimi wybitnych postaci takich jak hiszpański anarchista Francisco Ferrer. Niestety pomimo ponad 500 stron objętości po lekturze "Szkiców..." pozostaje pewien niedosyt. Autor poruszył w nich tak wiele tematów że często zabrakło mu miejsca na zagłębienie się w niektórych z nich. Czytelnik interesujący się historią ruchu robotniczego w opisie wydarzeń związanych z rewolucją hiszpańską nie znajdzie na przykład nic odkrywczego. Laskowski nie wspomniał nawet o wewnętrznych debatach jakie toczyły się wówczas w ruchu robotniczym. Wreszcie autor sam przyznaje się we wstępie że nie poruszył bardzo ważnego tematu -- udziału anarchistów w rewolucji rosyjskiej, który później państwowi "komuniści" próbowali wymazać z kart historii, głównie ze względu na jego sporą skalę, podważającą kierowniczą role bolszewików. Z niecierpliwością czekam również na opracowanie poruszające zupełnie nieznany w Polsce temat anarchizmu chińskiego, bardzo popularnego w latach 20 i 30 XX w. wśród klasy robotniczej Państwa Środka.

Minusem opracowania Laskowskiego jest również zakończenie go na latach 30 XX w., co kłóci się z tytułem mówiącym o dziejach ruchu. Nie wspomniano ani słowem o późniejszej walce niemieckich anarchistów z faszyzmem, stosunku grup anarchistycznych do wybuchu Drugiej Wojny Światowej, czy odbudowie ruchu po roku 1945.

O ile więc tytuł "Szkice z dziejów anarchizmu" jest nieco na wyrost, to publikacja jest i tak bardzo wartościowa. Jej wspomniane wady wynikają z ograniczonej objętości książki - do dokładnej analizy dziejów anarchizmu trzeba by bowiem co najmniej kilku tomów. Nawet czytelnik znający temat znajdzie jednak w "Szkicach..." nowe informacje. Należy polecić je zwłaszcza tym, którzy używają zamiennie pojęć anarchia i chaos, a sam anarchizm kojarzą z dzieciakami bawiącymi się w bunt stanowiącymi przeciwieństwo "poważnych" i "racjonalnych" pro państwowych reformistów.

Piotr Laskowski, "Szkice z dziejów anarchizmu", Wydawnictwo Muza SA, Warszawa 2006, str. 400.

Piotr Ciszewski

Dawid Kański: Komentarz do wyborów prezydenckich w USA

Xavier Woliński: Baśń o „sprawczości”

Aleksander Radomski: Goździki, które zasiały zmiany

Bartłomiej Zindulski: Lewicowa alternatywa Sahry Wagenknecht

Witold Sawicki: Walka z nowotworem, na osobistym przykładzie

Michał Peno: Praxis po hiszpańsku

Ciszewski: Anarchia to nie chaos

lewica.pl w telefonie

24 listopada: