"Zdradzona rewolucja. Czym jest ZSRR i dokąd zmierza" Lwa Trockiego, a "Teoria i praktyka socjalizmu wobec nowych zagadnień" Mieczysława Niedziałkowskiego .





Książka Trockiego, współorganizatora rewolucji październikowej i ustroju państwa radzieckiego została napisana w 1936 r. Zawiera ona gruntowną krytyczną ocenę systemu stalinowskiego, stanowiącego zaprzeczenie idei przyświecającej animatorom rewolucji w Rosji. Jednocześnie autor zaznaczył, że eksperyment ten nawet w karykaturalnej postaci, jaką przybrał, zasługuje na przetrwanie i ma szansę ewoluować w kierunku realizacji autentycznego socjalizmu. Podkreślał też, że państwo radzieckie wydało wojnę trwającemu tysiąc lat zacofaniu w Rosji. Przyczynę zwyrodnienia ustroju widział Trocki w izolacji ZSRR na arenie międzynarodowej, a drogę uzdrowienia – w realizacji sformułowanej dawniej przez siebie idei światowej rewolucji, jaka miała objąć cała kulę ziemską za sprawą eksportu, oraz w wykorzenieniu biurokracji i zaprowadzenie oddolnej bezpośredniej demokracji.
Studium to wywołało taką agresję Stalina, że po przeczytaniu wykradzionego przez jego agentów maszynopisu polecił zabić jego autora. Śmiały charakter tez Trockiego warto skonfrontować z publikacją, która ukazała się 10 lat wcześniej w Polsce, autorstwa znanego działacza PPS i wieloletniego posła na sejm Mieczysława Niedziałkowskiego „Teoria i praktyka socjalizmu wobec nowych zagadnień”. Dowodził on, że ustrój radziecki ma charakter utopijny. Jednocześnie negował sens internacjonalizmu jako międzynarodowej solidarności ludzi pracy i ich politycznych przywódców twierdząc, że jest on sprzeczny z patriotyzmem i określając go mianem kosmopolityzmu. W owym czasie Niedziałkowski, podobnie jak wielu innych działaczy PPS, był zdecydowanym wyznawcą teorii, że realizacja myśli Marksa jest celowa tylko o ile wciela się ją w życie drogą parlamentarną.
Warto jednak przypomnieć również dzisiejszym zwolennikom teorii ewolucyjnej przebudowy stosunków społecznych, przeciwstawianej rewolucji, że w historii kończyła się ona jak dotąd zawsze na nieustających dyskusjach i sporach zastępujących konkretne działania. W okresie międzywojennym ta właśnie taktyka doprowadziła do budowy dyktatury Piłsudskiego, której jednym z przejawów było szykanowanie i torturowanie w twierdzy brzeskiej również politycznych współtowarzyszy Niedziałkowskiego. Ciekawe, czy ten właśnie obrót sprawy przewidywał Stefan Żeromski, zawierając w „Przedwiośniu” przestrogę skierowaną wobec inteligencji polskiej w sytuacji, gdy wielowiekowy zastój i wyzysk oraz brak działań zaradczych mógł doprowadzić do wybuchu przewrotu w Polsce, tak jak stało się to w Rosji: „Macież wy odwagę Lenina, by zburzyć porządek stary i wszcząć nowy?”
Rewolucje rodzą się z buntu wobec zła poprzedniego reżimu. Jeżeli realizacja hasła ewolucji oznacza w praktyce przyglądanie się sytuacji z założonymi rękami, bierne obserwowanie biegu wypadków pod pozorem oczekiwania na odpowiedni moment, proces rewolucyjny wypiera tę koncepcję stając się nieuchronnym w momencie przekroczenia granic wytrzymałości mas, zaś „rewolucja” wcielana w życie metodami parlamentarnymi okazuje się fatamorganą.
Czy kiedykolwiek było możliwe w Polsce systemowe wprowadzenie socjalizmu przez ustawodawstwo?
Umiejętnie podsycany strach przed bolszewizmem czy też pomówienia o bolszewizm ze strony przeciwników obawiających się o utratę choćby najmniejszej części z uzyskanego nie zawsze uczciwą drogą majątku, prowadził do obezwładnienia grup parlamentarnych autentycznie lewicowych i tym samym czynił pracę rewolucjonistów koniecznością historyczną.
Jednak materializacja ideologicznych zdobyczy rewolucji w ZSRR przerodziła się we własne zaprzeczenie i karykaturę myśli socjalistycznej. Jak napisał Trocki, rewolucja została zdradzona przez garstkę funkcjonariuszy partii, którzy uzyskawszy wpływ na bieg wydarzeń wykorzystali hasło dyktatury proletariatu do stworzenia dyktatury uciskającej proletariat. W tym aspekcie i po rozważeniu przytoczonych wyżej okoliczności praca Trockiego jest jedną z bardziej trafnych analiz systemu radzieckiego, choć nie mogły się sprawdzić optymistyczne prognozy dotyczące jego naprawy.

Bibliografia:
Lew Trocki – Zdradzona rewolucja. Czym jest ZSRR i dokąd zmierza, przekład Aleksander Achmatowicz, WIBET Sp. z o.o., wyd. I, Warszawa 1991
Mieczysław Niedziałkowski – Teoria i praktyka socjalizmu wobec nowych zagadnień, Spółdzielnia Wydawniczo-Księgarska „Nowe Życie” im. Ksawerego Prausa, Warszawa-Kraków 1926

Dawid Jakubowski