System pomocy społecznej w Polsce i na świecie nie jest neutralny. Od lat działa w sposób, który wspiera tylko tych, którzy wpisują się w tradycyjny...
Ekwador, kraj o niezwykłym bogactwie przyrodniczym, ale równie dramatycznej historii politycznej – od krwawych zamachów stanu w XX wieku, przez...
Xawier Woliński: Prawicowa rewolucja kulturalna
Michał Peno: Gorzki posmak kultury - wszyscy jesteśmy włóczęgami
Adam Jaśkow: Skąd znowu ten Brecht
Piotr Sadzik: Odebranie prawicy monopolu na śmiech to kwestia życia i śmierci
Filip Ilkowski: Cały świat, sikorki i rewolucja pracownicza
Jarosław Klebaniuk: Jak pies
Przemysław Prekiel: Wielki budowniczy Radomia
Piotr Ikonowicz: Stawiają słuszną diagnozę, ale nie wyciągają z niej wniosków
Powieść Maryse Condé to jednak nie tylko książka o mrocznym miasteczku. To dantejska wędrówka po świecie angielskich kolonii, gdzie w ukryciu, pod osłoną nocy uprawia się krwawe obrzędy voodoo. Ich kapłanką jest młoda, obdarzona hipnotyzującym erotyzmem kobieta, obcująca z duchami zmarłych, odczytująca przyszłość z wnętrzności zwierząt. Chociaż duch matki i czarownicy Man Yayi, ostrzega Titubę przed mężczyznami, dla najpiękniejszego na wyspie niewolnika szamanka opuszcza swój szałas na Borneo i udaje się na wygnanie.
Kim była Tituba? Skąd pochodziła? W jaki sposób znalazła się w Salem? Czy była jedną z mniej znaczących ofiar prześladowań, a może główną ich
przyczyną? Condé podjęła próbę wyjaśnienia tragicznej historii Tituby. Czy sprostała wyzwaniu? Niezupełnie. Wkładając w jej usta sztucznie brzmiące refleksje o naturze historii i roli kobiety w świecie, Condé uczyniła z
bohaterki symbol - kobietę, która chce mieć moralne prawo do sądzenia świata. Tituba zastanawia się m. in. nad tym, jak przyszłe pokolenia oceniać będą wydarzenia w Salem, czy spotkają się one z jednoznacznym potępieniem,
a także czy ludzie wciąż będą prześladowani w imię religijnych przekonań. Myśli również nad tym, jak oceniony zostanie jej udział w historii. Mimo że nie wiemy zbyt wiele o prawdziwej Titubie, trudno spodziewać się, by młoda czarownica z Barbadosu - samotna, prześladowana, z dala od domu - miała
ochotę na feministyczne rozważania.
Maryse Condé wypełniła swoją powieścią białą plamę na mapie historii prześladowań w Salem. Miała do tego prawo. Ale źle brzmią fragmenty, w których autorka nie potrafi skryć się za swoim tekstem, sugerując, że tak właśnie, a nie inaczej, należy czytać historię Salem. Nie sugeruje przy tym, iż narracja powinna być bezrefleksyjna, za to roić się od efektownych scen."Ja, Tituba, czarownica z Salem" to nie scenariusz kolejnego horroru tylko przejmujące świadectwo prześladowań. Stąd opinie internautów, którzy skarżą się na małą ilość okrucieństwa w książce. Tego typu czytelnikom francuska pisarka sprawiła zawód: spogląda na Salem okiem ofiary i bynajmniej nie jest zainteresowana technikami tortur.
Kazimiera Szczuka w recenzji książki słusznie zauważyła, że "Historycy nie zawracali sobie głowy kimś tak mało znaczącym, Miller poświęca jej jedną scenę. Dopiero czarne XX-wieczne pisarki odnalazły Titubę na marginesie historii i literatury, wyposażyły w ciało, głos, talent i wolę." To dlatego książka Maryse Condé - mimo wspomnianych wcześniej wad - frapuje, wciąga i na długo pozostaje w pamięci.
Maryse Condé, "Ja, Tituba, czarownica z Salem", tłum. Krystyna Arustowicz, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2007 r.
Dominik Sołowiej
