Bartłomiej Kozek - Holandia po wyborach

Powody do ulgi – niekoniecznie do radości

Globalne media ogłosiły tryumf liberalnej demokracji nad prawicowym populizmem. Wystarczyło do tego nieco większe niż przewidywane zwycięstwo współrządzących do tej pory krajem konserwatywnych liberałów (VVD) nad Partią Wolności (PVV) Geerta Wildersa.

Czy jednak wyciągane z analizy kampanii i samych wyników wnioski komentatorów nie są przypadkiem nazbyt optymistyczne?

Prostowanie perspektywy

Zacznijmy od tego, że sposób prezentowania holenderskich wyborów parlamentarnych był w dużej mierze wykrzywiony dominującym we współczesnych mediach sprowadzaniem wyborów do „pojedynku rewolwerowców”. Ten zły – Wilders – mierzyć się w nim miał z tym dobrym – dotychczasowym premierem Markiem Ruttem.

Sęk w tym, że wizja rodem z dawnych batalii wielkich, masowych formacji z lewej i z prawej może jeszcze czasem pasować do systemów większościowych (bez większych zastrzeżeń właściwie już tylko do Stanów Zjednoczonych), ale do proporcjonalnej demokracji parlamentarnej bez progu wyborczego już niekoniecznie.

Obie wspomniane formacje zdobyły w środę nieco więcej niż 1/3 ogółu miejsc i głosów w 150-osobowej Izbie Reprezentantów (53 – 33 dla VVD i 20 dla PVV). Oznacza to, że niemal 2/3 z głosujących w wyborach oddało swój głos na inne ugrupowanie – głównie na 11 z 26 pozostałych, którym udało się zdobyć parlamentarną reprezentację.

Kolejnym zastrzeżeniem wobec tej analizy była jej statyczność, nieuwzględniająca zmieniających się w ostatnich tygodniach i dniach zmian w sondażowej dynamice. Guardianowi czy magazynowi Vice udało się dostrzec wzrost znaczenia Zielonej Lewicy i jej dynamicznej kampanii młodego lidera, Jesse Klavera (wzrost z 4 do 14 mandatów).

Powrotowi do politycznej pierwszej ligi chrześcijańskich demokratów z CDA czy rekordowy wzrost socjalliberalnych Demokratów 66 (D66) – obie formacje zdobyły według danych na bazie 95% przeliczonych głosów w nowym parlamencie po 19 miejsc – wiele uwagi nie poświęcono.

Klejenie rządu

Tymczasem ostateczny kształt przyszłego kabinetu w dużej mierze zależy od chęci innych ugrupowań do wejścia do koalicji rządowej.

Nie zawsze bywa to interes życia, o czym na własnej skórze przekonali się współrządzący w minionej kadencji socjaldemokraci. Partia PvdA do niedawna miała 38 miejsc w Izbie Reprezentantów – teraz mieć ich będzie raptem 9, notując najgorszy od dziesięcioleci wynik wyborczy.

Czysto teoretycznie centrolewica mogłaby chcieć pozostać w rządzie z VVD, która to partia ma najlepszą na dziś pozycję negocjacyjną. Nie do końca wiadomo, czy ma jednak na to ochotę. Gdyby jednak tak się stało obie partie mają raptem 42 mandaty – dużo mniej niż w poprzedniej kadencji (79) i ile wynosi bezwzględna większość w izbie (76).

Jak zatem wyglądają najbardziej prawdopodobne scenariusze? Rutte najprawdopodobniej wyciągnie rękę do lewicowych liberałów z D66 oraz chadeków, co łącznie dałoby im 71 mandatów. Rząd mógłby wówczas polegać na poparciu np. konserwatywnej Unii Chrześcijańskiej (brakujące do większości 5 mandatów) albo próbować doprosić do koalicji Zieloną Lewicę.

Brzmi lekko egzotycznie? Cóż, takie uroki holenderskiego „modelu polderowego” opartego na żmudnym wykuwaniu konsensusu między różnymi formacjami o odmiennych rysach ideologicznych.

Na czysto lewicowy gabinet zresztą się nie zanosi. Cztery najważniejsze formacje lewicowe (Partia Socjalistyczna, Zielona Lewica, PvdA i Partia Zwierząt) zdobyły raptem 42 mandaty. Nawet poszerzenie listy o Demokratów 66 dałoby ich 61, co jest nie tylko dalekie jest od większości, ale tworzy jeszcze bardziej chybotliwą koalicję niż ta zielono-liberalno-chadecka.

Odnotowując sukces Zielonej Lewicy warto również zauważyć, że wspomniane 4 partie lewicowe w porównaniu do minionej kadencji straciły aż 17 mandatów. Niewiele tu pomaga wejście do Izby Reprezentantów skupiającej się na prawach mniejszości etnicznych formacji DENK (3 miejsca).

Przechył na prawo

Także i zwycięstwo „liberalnych wartości” wydaje się tu dość naciąganą tezą. Największą formacją okazało się wolnorynkowe ugrupowanie, którego lider w trakcie kampanii zaostrzył swoją retorykę wobec osób nieprzestrzegających jego zdaniem „holenderskich wartości”. Wzrost PVV, choć nie tak spektakularny jak spodziewał się Wilders, możliwy był m.in. dzięki przejęci części elektoratu socjaldemokratów.

Dwa miejsca w parlamencie mieć będzie również inna formacja prawicowo-populistyczna – Forum dla Demokracji (FvD), kopiująca antyunijną retorykę PVV i uzupełniająca ją hasłami dotyczącymi demokracji bezpośredniej oraz niskich podatków.

Podsumowując zatem – prawicowi populiści nie osiągnęli tak wielkich sukcesów wyborczych, jakie do niedawna wróżyły im badania opinii. Wildersowi udało się zdobyć dodatkowe 5 mandatów, ale pozostanie w politycznej izolacji. Pomysł na ograniczenie manifestu wyborczego do jednej strony, pełnej antyislamskich oraz antyunijnych haseł okazał się niewypałem.

Jednocześnie jednak udało mu się przesunąć polityczne centrum w prawo. Poza retoryką Ruttego dowodem na to był flirt socjaldemokratów z ideą ograniczeń w imigracji zarobkowej wewnątrz Unii Europejskiej.

Lewicowy elektorat postawił jednak na partie na lewo od PvdA – socjalistów (którzy jednak nie poszerzyli swojego elektoratu) oraz Zieloną Lewicę, która jasno łączyła kwestie walki z nierównościami z proeuropejskością, otwartością na imigrację oraz kwestiami ekologicznymi.

Brakowi wielkich sukcesów prawicowych populistów towarzyszy osłabienie lewej strony sceny politycznej oraz przesunięcie się politycznego centrum na prawo. Nie daje to powodów do erupcji radości.

Pewną nadzieję wiązać można z ewentualnym udziałem w koalicji rządowej formacji na lewo od konserwatywnych liberałów. Jak jednak pokazuje przykład PvdA możliwy jest zarówno scenariusz aktywnego wpływania na politykę rządu, jak i niepowodzenia w tym zakresie przypieczętowanego klęską w kolejnych wyborach.

Bartłomiej Kozek

Tekst ukazał się na portalu trybuna.eu

fot. Wikimedia Commons

Dawid Kański: Komentarz do wyborów prezydenckich w USA

Xavier Woliński: Baśń o „sprawczości”

Aleksander Radomski: Goździki, które zasiały zmiany

Bartłomiej Zindulski: Lewicowa alternatywa Sahry Wagenknecht

Witold Sawicki: Walka z nowotworem, na osobistym przykładzie

Michał Peno: Praxis po hiszpańsku

Bartłomiej Kozek: Holandia po wyborach

lewica.pl w telefonie

23 listopada: