Szelegieniec - Zrozumieć zbrodnię

9 listopada obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Walki z Faszyzmem i Antysemityzmem. Z tej okazji warto o chwilę refleksji nad źródłami tudzież sensem tych wyobrażeń społecznych, które doprowadziły do wykreowania antyhumanistycznych praktyk działania, pośród których rasizm, antysemityzm i faszyzm są najbardziej odrażające i destrukcyjne.

By w pełni móc zrozumieć zjawisko, konieczne jest poznanie jego „korzeni”, którymi zarówno dla rasizmu jak i faszyzmu jest system kapitalistyczny oraz wynikająca z niego społeczno-gospodarcza konkurencja jako podstawa stosunków międzyludzkich. Zrozumienie historii minionej jest warunkiem prawidłowego istnienia społeczeństwa w przyszłości. Ustanowienie 9 listopada, w rocznicę Nocy Kryształowej (1938), jednego z największych pogromów antyżydowskich w historii, dnia walki z faszyzmem ma na celu przypominanie przyszłym pokoleniom o potwornościach zbrodni hitlerowskich, które nie mogą ulec zapomnieniu. Niestety, zapomina się, a nawet często celowo zaciemnia przyczyny zbrodni rasistowskiego faszyzmu nazistów, prezentując je jedynie jako irracjonalne i pozbawione głębszych podstaw resentymenty. Celem tych działań jest zdjęcie odium winy z liberalizmu i kapitalizmu, tak by wymazać ze społecznej pamięci konieczność zmiany panującego systemu mieszczańskiego i w ten sposób umożliwić dalszą jego reprodukcję, a mówiąc ściślej, reprodukcję tego co kapitalizm odtwarza regularnie - nędzy i upodlenia klas pracujących, zmuszonych dokonywać akumulacji bogactwa na rzecz warstw panujących. Działania te przybierają czasem tak absurdalne formy, że przypisują nawet faszyzm lewicy (libertarianie), mimo oczywistych faktów historycznych w postaci oklaskiwania faszyzmu przez główne siły konserwatywnej prawicy europejskiej (zwłaszcza polskiej i francuskiej) jako ruchu im bliskiego ideowo, które podziwiały "sukcesy" faszyzmu z walce właśnie z... lewicą.

Kapitalizm poprzez własną naturę opiera się na utowarowieniu podstawowych relacji międzyludzkich (tzw. fetyszyzm towarowy). Proces ów dotyka zarówno jednostkę zmuszoną do sprzedaży swojej pracy w charakterze towaru, z braku środków do wytwarzania dóbr materialnych koniecznych do życia ich posiadaczowi (kapitaliście), jak i samych kapitalistów, których system oparty o konkurencję zmusza do odtwarzania relacji mających jedynie za zadanie akumulację kapitału w postaci zysku (powstałego z wyzysku siły roboczej) i przetrwania na rynku. Relacja taka nie jest w stanie tworzyć na dłuższą metę pozytywnych stosunków społecznych, znika bowiem z pola widzenia podmiotowość człowieka, na jego miejsce wkracza ślepy pęd gospodarczy (Karol Marks).

Jak pokazuje historia kapitalizmu w XIX wieku (a więc kiedy tworzyły się główne idee rasizmu i społecznego darwinizmu, będące podstawowym komponentem najróżniejszych faszyzmów), dochodziło wtedy do gwałtownych walk klasowych, ukazujących fałsz ideologii liberalnych mówiących o korzyściach płynących z kapitalizmu dla ogółu społeczeństwa.

Rolą antysemityzmu, będącego programem społecznym prawicy europejskiej, było dać zrozpaczonym masom chylącym się ku socjalistycznemu ruchowi robotniczemu "koźla ofiarnego", "odpowiadającego" za ich życiową nędzę. W krajach, gdzie istniała tzw. kwestia żydowska antysemityzm stał się katalizatorem niezadowolenia społecznego wynikającego z kapitalistycznych stosunków produkcji, jednocześnie nie naruszając zasad systemu mieszczańskiego. Doskonale ów stan rzeczy oddał Eduard Droumont w Żydowskiej Francji, gdzie stwierdził, że dzięki pogromowi i konfiskacie majątków żydowskich robotnicy mogliby "sprawdzić swoje społeczne doktryny w optymalnych warunkach", gdyż "nie byłoby bowiem wówczas gwałtownych rewolucji ani nie pojawiłoby się bezrobocie", a "ludzie padaliby sobie w objęcia na ulicach".

Sensem niemieckiego, ale także europejskiego, rasizmu i eugeniki była apologetyka status quo, jakoby Niemcami (Europą) rządzili "nadludzie" (czyli członkowie klas panujących i ich lokaje), oraz próba stwarzanie złudzenia, że kapitalistyczna nędza jest jedynym możliwym dla nich statusem materialnym (mimo jawnej antynomii wobec dyskursu antysemickiego, oba ideologemy bardzo dobrze funkcjonowały obok siebie). W ten sposób ideologie rasistowskie usprawiedliwiały "konieczność" ekspansji kolonialnej krajów europejskich, ofiarowując najnędzniejsze usprawiedliwienie dla ludobójstwa i wyzysku ludności podbitej. Biurokratycznie nadzorowana anonimowa śmierć w koloniach była tym, co naziści przenieśli na grunt europejski, doprowadzając do apogeum wnioski płynące z eugenicznej "nauki" (Enzo Traverso). Najlepszym technicznym sposobem realizacji tego projektu była kolejna wojna imperialistyczna, która wybuchła w 1939 roku i pod względem okrucieństwa oraz skali barbarzyństwa przewyższała wszystkie wojny przeszłości.

Rasizm stał się ideologią kapitalizmu fazy imperialistycznej, którego własna wewnętrzna logika popychała ku szukaniu coraz to nowszych rynków zbytu. Z tego procesu wyrasta bezpośrednio faszyzm jako odpowiedź na kryzys strukturalny kapitalizmu, jaki pojawił się tuż po zakończeniu pierwszej wojny światowej będący drobnomieszczańską reakcją antyliberalną (ale nie antykapitalistyczną) na emancypacyjne działania ruchów robotniczych, które coraz śmielej negowały panujący porządek rzeczy. Czerpiąc z lokalnych resentymentów społecznych stworzył program zakładający fizyczną eliminację wybranych grup społeczeństwa, poprzez połączenie biurokratycznego zarządzania z pasją mordu, którego najpełniejszą realizację przyniósł hitleryzm wraz z Obozami Zagłady – istnymi "fabrykami śmierci".

Rozwój faszyzmu we Włoszech jest bezpośrednio związany z sorelowskim skrzydłem "rewolucyjnego syndykalizmu" z Mussolinim na czele i jego "rozczarowaniem" do klasy robotniczej jako siły napędowej historii, oraz zwróceniem się ku narodowi, jako sile realizującej wcześniejszy "robotniczy i klasowy" program sorelizmu, zakładający "walkę klasową", która ma zmusić burżuazję do prężniejszego rozwoju sił wytwórczych i porzucenia "dekadentyzmu"(!). Idealistyczna rewizja marksizmu dokonana przez Sorela jest, jak utrzymuje wielu badaczy, podstawowym źródłem "faszystowskiej metafizyki" (Zeev Sternhell). Mussolinizm widział przeto w rodzącej się rewolucji proletariackiej we Włoszech śmiertelne zagrożenie dla swojego planu, wyrastającego z sorelowskiego zamiaru "spotkania socjalizmu i komunizmu w ramach kapitalizmu" - w działaniach ruchu robotniczego, który w 1920 roku zainicjował proces okupacji fabryk i wynalazł nową formę strajku – produkcyjny strajk czynny, negujący u samych podstaw kapitalistyczny sposób produkcji. Faszyzm włoski był również jawnym terrorystyczny aktem przemocy, wymierzonym we wszystkie instytucje demokratyczne i działaczy niefaszystowskich, gdyż w tym czacie klasa burżuazyjna tylko poprzez stworzenie systemu totalitarnego mogła "uruchomić stary motor ekspansji" (Hannah Arendt). Totalizm i przemoc były częścią składową wszystkich faszyzmów europejskich jak i amerykańskich (chilijscy naziści Maréesa, brazylijscy integraliści Salgado). Wybuch i przebieg drugiej wojny światowej (imperialistycznej) wynikał z działań jaką reżimy faszystowskie przyjęły w polityce zagranicznej, kierując ostrze swojego militaryzmu w stronę Europy.

Nazizm wyrósł z ruchu kontrrewolucyjnego wymierzonego w rewolucję socjalną jaka wybuchła w 1919 roku w Niemczech, zaś proces jego krystalizacji był krótszy niż faszyzmu we Włoszech. Czołowi działacze późniejszej NSDAP byli członkami tzw. wolnych oddziałów - "Freikorpsów" i innych skrajnie prawiących organizacji szerzących "biały postrach" pośród działaczy lewicy, a także zwykłych mieszkańców, bowiem działania prawicy często przypominały pospolity bandytyzm, a ofiarami trafiali ludzie zupełnie przypadkowi. Hitleryzm jako ruch ideowy powstał na bazie drobnomieszczańskiego antysemityzmu, resentymentów antydemokratycznych i antyrepublikańskich, łącząc idee eugeniki (drugim głównym ośrodkiem tej pseudonauki po USA były Niemcy) i rasistowskiego voelkizmu (plemiennej etniczności) w zbrodniczej syntezie spiskowej teorii dziejów.

Główni naśladowcy Hitlera i Mussoliniego w Europie - węgierska partia strzałokrzyżowców Ferenca Szalasiego, rumuński Legion Michała Archanioła Corneliu Codreanu oraz chorwaccy Ustasze Ante Pavelicia - przebyli podobną drogę jak ich "wzorce", czerpiąc jednocześnie z tradycji lokalnej (przy czym strzałokrzyżowcy w mniejszym stopniu, gdyż bardziej skupili się na kopiowaniu nazizmu). Stopienie się antysemityzmu, rasizmu i narodowego szowinizmu z mistycyzmem religijnym stworzyło jednej z najbardziej fenomenalnych ruchów społecznych prawicy w historii – rumuński ruch legionowy, którego korzenie sięgają antykomunistycznej działalności Codreanu w 1920 roku, a który stał się w pewnym okresie śmiertelnym niebezpieczeństwem dla Żydów i robotników, stosując nagą brutalną przemoc wymierzoną w swoich wrogów (ekscesy legionistów doprowadziły niemal do destabilizacji państwa rumuńskiego).

Wszystko to razem wzięte skumulowało swoje mordercze następstwa i przyćmiło Europę falą barbarzyństwa, które po dziś dzień przeraża.

Zrozumienie prawdziwej natury faszyzmu i Holokaustu dla ludzi żyjących w XXI wieku jest konieczne, by podobna tragedia już nigdy się nie powtórzyła. Najważniejsze zadanie spoczywa zaś na odradzającym się po okresie ogromnych klęsk ruchu robotniczym, by w porę powstrzymał te tendencje społeczeństwa kapitalistycznego, które faszyzm podniósł do ekstremum zamieniając świat na kilka lat w piekło, oraz spróbował stworzyć możliwość przejścia do takiego systemu, który w pełni zrealizowałby humanistyczną wizję relacji międzyludzkich, pozbawionych nienawiści i "wyścigu szczurów".

Paweł Szelegieniec

Autor jest działaczem Polskiej Partii Pracy.

Dawid Kański: Komentarz do wyborów prezydenckich w USA

Xavier Woliński: Baśń o „sprawczości”

Aleksander Radomski: Goździki, które zasiały zmiany

Bartłomiej Zindulski: Lewicowa alternatywa Sahry Wagenknecht

Witold Sawicki: Walka z nowotworem, na osobistym przykładzie

Michał Peno: Praxis po hiszpańsku

Szelegieniec: Zrozumieć zbrodnię

lewica.pl w telefonie

23 listopada: