Górski - Zajezdnia w rękach załogi

2 września 1991 r. na teren okupowanej przez pracowników zajezdni autobusowej przy ulicy Składowej w Białymstoku wkroczyły oddziały policji wspierane przez brygadę antyterrorystyczną. Była to reakcja rządu Krzysztofa Bieleckiego na decyzję uczestników strajku o przejęciu przedsiębiorstwa i ustanowieniu własnego kierownictwa.

Podobnie, jak to miało miejsce w kluczowych momentach walki o samorząd załogi w okresie istnienia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, pierwsza w nowych realiach politycznych próba ustanowienia kontroli pracowniczej miała spontaniczny charakter. Doszło do niej w Białymstoku, gdzie 2 lipca 1991 r. wybuchł strajk przeciwko niespodziewanej decyzji dyrekcji Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego o zwolnieniu z pracy 250 pracowników oraz uchwale Rady Miasta o podziale przedsiębiorstwa na dwie spółki: gminy i prywatny Zakład Obsługi Komunikacji Miejskiej. W zarządach spółek zasiadły żony członków Zarządu Miasta.

Rozmów nie będzie!

Sławomir Jakubowski, przewodniczący Rady Pracowniczej powiedział, że pracownicy po prostu przyszli i nie znaleźli swoich nazwisk na listach obecności. Uczestnikami protestu byli niemal wyłącznie kierowcy i mechanicy. Prezydent miasta Lech Rutkowski odmówił rozmów ze strajkującymi. Od protestu odcięła się zakładowa "Solidarność" i miejscowi parlamentarzyści, rozpętano również prasową nagonkę przeciwko "strajkowi inspirowanemu przez postkomunistów". Charakterystyczne było to, że uczestnicy strajku działali przez cały czas w zupełnym osamotnieniu.

17 sierpnia komitet strajkowy postanowił przełamać impas w rozmowach z władzami i ogłosił przejęcie MPK w użytkowanie razem z całym majątkiem. Poinformowano o powstaniu Tymczasowego Zarządu Robotniczego (TZR) w składzie: Zbigniew Olechnicki, Stanisław Pruszyński, Zbigniew Borowski, Paweł Gawryluk, Marek Chorąży i Mirosław Sipika. Oznaczało to, że pracownicy samodzielnie uruchomią komunikację miejską, a wpływy z biletów przeznaczą na samoorganizację zakładu. Strajkujący podkreślali, że nie zabierają autobusów dla siebie, lecz chronią firmę przed rozgrabieniem. Chcieli, żeby MPK pozostało własnością miasta. Niektórzy mówili: – Przedsiębiorstwo jest własnością mieszkańców Białegostoku. Bilety mogą być nawet bezpłatne.

Brzmiało to jak wypowiedzenie wojny wdrażanej właśnie w Polsce filozofii gospodarczej. Tego samego dnia władze odcięły prąd i dopływ paliwa do zajezdni. 28 sierpnia policja podjęła pierwszą próbę zajęcia zakładu, jednak tłum krewnych uczestników strajku skutecznie zagrodził im drogę.

2 września o świcie z polecenia premiera rządu Krzysztofa Bieleckiego nastąpił drugi szturm, tym razem skuteczny. O godzinie 4.25 rano komandosi opanowali bramę zajezdni i podnieśli szlaban dla wkraczających oddziałów prewencji. Zaskoczeni podczas snu pracownicy praktycznie nie stawiali oporu, kilku z nich próbowało się bronić za pomocą łańcuchów i łomów, ale już po chwili zostali obezwładnieni przez komandosów z brygady antyterrorystycznej. Ponad stu pracowników wyrzucono za bramę zakładu. Tuż po opanowaniu zajezdni, do autobusów wsiedli żołnierze i specjalnie sprowadzeni w tym celu łamistrajkowie. Zebrani przy bramie uczestnicy strajku próbowali ich powstrzymać, obrzucając pojazdy kamieniami. Komandosi rozpędzili ich bez trudu, nie szczędząc przy tym pałek. W sumie dziesięć osób odniosło obrażenia, jeden robotnik trafił do szpitala.

"Niemoralna akcja terrorystyczna"

Wyrzuceni z zakładu pracownicy kontynuowali protest przed pilnowaną przez uzbrojone oddziały policji bramą zajezdni. 19 osób rozpoczęło głodówkę, co lokalny biskup Edward Kisiel określił publicznie jako "łamanie piątego przykazania i niemoralną akcję terrorystyczną". Dopiero teraz protest poparło Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. 8 września wynegocjowano z władzami przywrócenie do pracy wszystkich pracowników i uzgodnienie z załogą wyboru dyrektora, nie udało się natomiast powstrzymać decyzji o podziale firmy na kilka spółek. Pomimo zawartego porozumienia jeden z uczestników strajku – Jan Paszkiewicz – został dyscyplinarnie zwolniony z pracę.

W ten oto sposób zakończyła się pierwsza w "wolnej" Polsce próba przejęcia zakładu pracy przez samorząd pracowników. Był to pierwszy od maja 1988 r. przypadek użycia siły przeciwko strajkującym pracownikom. Zaledwie 10 lat po tym, jak opozycyjna NSZZ "Solidarność" uchwaliła program Rzeczpospolitej Samorządnej, w którym zapisano, że podstawą demokracji w Polsce będzie samorząd pracowniczy i dwa lata po tym, jak sygnatariusze wspomnianego programu znaleźli się u władzy. Po roku 1989 podejmowane wcześniej przez robotników walki na rzecz ustanowienia własnego samorządu stały się tematem wstydliwie pomijanym przez większość historyków i polityków wywodzących się z dawnej opozycji demokratycznej. Zmieniła się również sama "Solidarność". Porzucono związkową demokrację na rzecz wiary w nieomylność lidera, idee samorządowe zamieniono na fascynację zachodnioeuropejskim kapitalizmem, zaś przeciwko robotnikom, którzy sprzeciwili się prywatyzacji i ponownie usiłowali przejąć we władanie swoje miejsca pracy, nie zawahano się użyć policyjnej siły. Intelektualiści związani z dawną opozycją, którzy zawsze potępiali brutalność ZOMO, tym razem milczeli jak zaklęci.

Krajobraz po bitwie

Po strajku białostockie MPK zostało podzielone na trzy konkurujące ze sobą struktury: Komunalne Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej, Komunalny Zakład Komunikacyjny i Komunalne Przedsiębiorstwo Komunikacyjne. W 2007 r. mają jednak zostać połączone.

Konkurencja miała bowiem polepszyć stan komunikacji w mieście i sprzyjać oszczędnościom. Jak było naprawdę? Każda ze spółek miała własne: zajezdnię, warsztat, stację paliw, myjnię, dyspozytornię, biura. Trzy firmy mają w sumie sześciu prezesów, dwie pięcioosobowe rady nadzorcze, trzy działy księgowości. Gdzie te oszczędności? A co do jakości usług – jednym z powodów zapowiedzi ich połączenia jest właśnie poprawienie jakości usług przewozowych!

Problemem są też niskie płace – konkurujące firmy obniżały pensje pracowników, w wyniku czego kierowcy zaczęli zwalniać się z pracy, a nowi często odchodzili po kilku miesiącach.

Trudno się więc dziwić, że 16 lat po pamiętnym strajku władze miasta postanowiły jednak połączyć białostockie firmy przewozowe. Czyli wrócić do sytuacji sprzed strajku. I znowu okazało się, że to pracownicy mieli rację.

Rafał Górski

Tekst ukazał się w tygodniku "Trybuna Robotnicza".

Dawid Kański: Komentarz do wyborów prezydenckich w USA

Xavier Woliński: Baśń o „sprawczości”

Aleksander Radomski: Goździki, które zasiały zmiany

Bartłomiej Zindulski: Lewicowa alternatywa Sahry Wagenknecht

Witold Sawicki: Walka z nowotworem, na osobistym przykładzie

Michał Peno: Praxis po hiszpańsku

Górski: Zajezdnia w rękach załogi

lewica.pl w telefonie

23 listopada: