No więc Razem teraz faktycznie jest już osobno. Połowa parlamentarzystek wyszła z partii. Oświadczenie w tej sprawie opublikowała Magdalena...
Na początku lat 60. Portugalia była ostatnim z wielkich kolonialnych imperiów, które opierało się falom dekolonizacji, a jej imperium obejmowało...
W niedzielę 22 września odbyły się wybory do parlamentu (landtagu) w niemieckim kraju związkowym Brandenburgia. Są to trzecie wybory do landtagów w...
Adolfo Sánchez Vázquez o moralności i polityce
Jak się powiada Adolfo Sánchez Vázquez, hiszpański filozof zesłany po wojnie domowej do Meksyku,...
Adam Jaśkow: Skąd znowu ten Brecht
Piotr Sadzik: Odebranie prawicy monopolu na śmiech to kwestia życia i śmierci
Dorota Jagoda Michalska: Władysław Hasior - dekolonializm, nowoczesność, historia
Jacenty Dędek: Miasto na miarę człowieka
Tomasz S. Markiewka: Nierówności po polsku - liczby już znamy, teraz przemówmy do wyo
Paweł Jędral: Diuna jak Palestyna
Agnieszka Wiśniewska: Kos. Bohater z podręcznika, który został ziomkiem
Galopujący Major: "1670" - serial, który może odmienić polską telewizję
Yes, I know it for a fact!
First I read it, then I said it,
Before the Stalin-Hitler Pact.
Oh my darling, Oh my darling,
Oh my darling Party Line.
Never break thee or forsake thee
Oh my darling Party Line.
In the Kremlin, in the Kremlin,
In the Fall of thirty nine,
Sat a Russian and a Prussian,
Working out the Party Line.
In Siberia, in Siberia,
Where the Arctic son doth shine
Sat an old Bolshevik
Who they called a dirty swine.
Party comrade, Party comrade,
What a sorry fate is thine!
Comrade Stalin does not love you
Cause you left the Party Line.
Satyryczny wierszyk na melodię "Oh my darling Clementine" autorstwa angielskich trockistów w związku z podpisaniem "paktu o nieagresji" między ZSRR a Trzecią Rzeszą (Ted Grant, "History of the British Trotskyism").
1. Krótki wstęp.
Tak oto charakteryzował angielskich trockistów tajny raport rządu brytyjskiego z 1944 roku:
"Trockizm to podstawa doktryny bazującej na naukach Marksa, dopracowanych przez Lenina oraz zinterpretowanych i stosowanych w odniesieniu do okresu międzywojennego przez Trockiego. Zerwanie z oficjalnym komunizmem, albo stalinizmem zostało zapoczątkowane przez różnice pomiędzy doktrynalnymi założeniami Trockiego i realizmem Stalina. Trocki potępiał zastąpienie 'kontynuowania rewolucji światowej' stalinowskim planem ustanowienia socjalizmu w Związku Radzieckim jako warunkiem wstępnym. Krytykował zastąpienie demokratycznej dyskusji w partii osobistą dyktaturą Stalina, zmniejszanie roli sowietów (rad) w obliczu wzrastającej biurokratyzacji oraz wskrzeszenie gospodarczych i społecznych klas uprzywilejowanych. Trockiści nie postrzegają obecnej formy społecznej panującej w Rosji jako socjalizmu, wierzą że prawdziwy socjalizm może być osiągnięty jedynie poprzez mniej lub bardziej stymulowaną rewolucję na obszarze większej części globu. Są oni także wrogo nastawieni do reżimu stalinowskiego, gdyż nie tylko 'zdradził on rewolucję' w Rosji, ale poprzez wykorzystywanie krajowych partii komunistycznych jako narzędzi w swojej 'reakcyjnej' polityce zagranicznej opóźnia rozwój klasy robotniczej ku rewolucji światowej"(1).
Dzieje ruchu antystalinowskich komunistów, trockistów, którego członkowie przed końcem drugiej wojny światowej nazywali siebie komunistami-internacjonalistami oraz bolszewikami-leninowcami, należą do najmniej znanych z całej historii ruchu komunistycznego i robotniczego. Przez lata znajdował się on na marginesie światowego ruchu klasy robotniczej, zwalczany zarówno przez "socjalistycznym" reformistów, jak i stalinistów, którzy to (każdy na własną rękę, ale skutki były kulminacyjne) walnie przyczynili się do uratowania systemu kapitalistycznego przed rewolucją proletariacką. Dzięki złudnemu oszukiwaniu mas pracujących socjaldemokraci i staliniści mogli zdobyć ich poparcie dla swojego "lewicowego" programu, który jak np. w przypadku Komunistycznej Partii Włoch tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej pozostał jedynie na papierze(2). Upadek reformizmu i stalinizmu na świecie wielu odczytało, niesłusznie skądinąd, jako upadek i kompromitację marksistowskiego socjalizmu jako alternatywy dla systemu liberalnego kapitalizmu.
Wielu zwykło sądzić, że trockizm jest ruchem stosunkowo młodym, a jego założenia wynikają głównie z opozycji wobec stalinizmu. Propaganda antytrockistowska bardzo często przedstawiała ruch ten jako lewackie awanturnictwo, idealistyczny woluntaryzm i oportunizm. Wszyscy oni mylą się bardzo.
Trockizm nie jest nowym ruchem, nową doktryną, a jedynie [...] wskrzeszeniem autentycznego marksizmu, jaki został zastosowany podczas Rosyjskiej Rewolucji i w pierwszych latach istnienia Międzynarodówki Komunistycznej(3).
Tak o ruchu, który został zapoczątkowany przez Lwa Trockiego pisał jeden z ojców amerykańskiego trockizmu James Patrick Cannon. Trudno coś dodać do tych słów. Trockizm jako jedyny z nurtów w europejskim i światowym ruchu robotniczym nieprzerwanie trzymał się pryncypiów marksistowskiego komunizmu. Ci, którzy wcześniej pluli na niego jako na "kapitulanctwo przed burżuazją" sami w końcu przed nią skapitulowali, a analizy Trockiego w mniejszym bądź większym stopniu okazały się prawidłowe.
Do pracy jako materiał źródłowy posłużyły mi publikacje brytyjskich trockistów dostępne w Internecie. Historia marksizmu ma to ułatwienie, że w sieci znajduje się bezpłatnie, darmowe archiwum tekstów historycznych, często o charakterze źródeł oraz analiz politycznych, których wiele w Polsce jest prawie niedostępnych. Również internetowa wersja trockistowskiego pisma historycznego "Revolutionary History" była dla mnie bardzo pomocna. W pracy wykorzystałem także polskie publikacje na temat trockizmu, w tym pierwszą polską monografię trockizmu "Trockizm. Doktryna i ruch polityczny" A. Grabskiego i U. Ługowskiej, przedstawiającą w zwięzły i przystępny sposób jego historię (chociaż brytyjski trockizm nie jest tam szczegółowo omawiany), a także polskie wydania dzieł Trockiego. Sporo wartościowych wskazówek i faktów znalazłem również w periodykach wydawanych przez współczesnych polskich trockistów ("Rewolucja").
Starałem się zachować jak najlepiej chronologiczny ciąg wydarzeń. Praca odnosi się skrótowo do dziejów brytyjskiego trockizmu, od narodzin do rozwiązania Rewolucyjnej Partii Komunistycznej i "Klubu" (do ok. roku 1950). Praca prezentuje w zwięzły sposób rozwój organizacyjny i ideologiczny głównych nurtów brytyjskiego antystalinowskiego marksizmu.
2. Leninowski komunizm w Wielkiej Brytanii.
Komunistyczna Partia Wielkiej Brytanii.
Genezy ruchu trockistowskiego należy szukać jeszcze w Komunistycznej Partii Wielkiej Brytanii (Communist Party of Great Britain, KPWB), powstałej w lipcu 1920 roku z połączenia kilku radykalnie lewicowych grup i będącej brytyjską sekcją Międzynarodówki Komunistycznej (MK).
Jednakże dopiero na początku 1921 roku w jednej partii zostały zjednoczone wszystkie organizacje komunistyczne, kiedy to Robotnicza Federacja Socjalistyczna (przemianowana wcześniej na Partia Komunistyczna - brytyjska sekcja Trzeciej Międzynarodówki, CP-BSTI)(4) Sylwii Pankhurst, za namową Lenina na drugim kongresie międzynarodówki, zgodziła przyłączyć się do nowopowstałej partii komunistycznej (KPWB). Leninowi bardzo zależało na jedności, gdyż zdawał sobie sprawę ze słabości organizacyjnej pojedynczych partii marksistowskich(5). Struktura organizacyjna partii była zgodna z 21 punktami przynależności do MK, jak np. wewnętrzny ustrój centralistyczno-demokratyczny(6). Przywódcą partii został Albert Inkpin.
W czasie, kiedy trwały jeszcze rozmowy zjednoczeniowe pojawiła się różnica w kwestii współpracy z partiami socjalistycznymi i ich związkami zawodowymi, oraz parlamentaryzmu. Sylwia Pankhurst, którą lider bolszewików określał jako 'lewicową komunistkę' odrzucała współpracę z reformistami i parlamentaryzm. Jak sama pisała:
"Partia komunistyczna nie powinna zawierać kompromisów... Powinna zachować swą doktrynę w czystości, swą niezależność od reformizmu bez skazy; powołanie jej - iść naprzód, nie zatrzymując się i nie zbaczając z drogi, iść prostą drogą ku Rewolucji Komunistycznej"(7).
Pojawił się także pomysł wejścia komunistów jako frakcji do Partii Pracy (Labour Party, LP), jednakże szybko upadł z powodu oporu angielskich komunistów, jak i przywództwa partii socjaldemokratycznej. Jak pisze S. Reynolds:
"W 1920 roku kwestia "Partii Pracy" była dyskutowana w Kominternie. Lenin i Trocki uważali, że KP Wielkiej Brytanii powinna związać się z LP i w jej ramach walczyć o swoje ideały. Po burzliwej debacie pomysł ten przeszedł niewielką większością. By zastosować się do tego postanowienia przywódcy brytyjskiej KP, którzy nadal byli temu przeciwni, sformułowali prośbę o przyłączenie w bardzo prowokacyjny sposób, licząc na odmowę. Kiedy odmowa przyszła, partia komunistyczna wydała oświadczenie zatytułowane "It's their funeral"(8).
Ostatecznie powstała partia, KPWB, bez grupy Pankhurst, która przyłączyła się dopiero później. Nowa partia przyjęła leninowską strategię zawartą w broszurze "Dziecięca choroba 'lewicowości' w komunizmie", zakładającą wykorzystywanie parlamentu w celach propagandowych, pracę wewnątrz reformistycznych związków zawodowych(9), oraz współpracę i próby wywarcia wpływu na członków partii socjaldemokratycznej i centrystowskiej(10). Sama Pankhurst nie zagościła długo w partii, gdyż już w 1921 roku została z niej usunięta dyscyplinarnie, po czym założyła nową organizację związaną z tzw. nurtem "komunizmu rad" (Rätekommunismus), reprezentowanym głównie przez krótko działającą Komunistyczną Niemiecką Partię Robotniczą (Kommunistische Arbeiterpartei Deutschlands, KAPD).
W omawianym okresie partia komunistyczna była siłą relatywnie słabą, liczyła bowiem jedynie do 5 tys. członków(11).
W 1924 roku na cztery dni przed wyborami parlamentarnymi wybuchła afera w związku z publikacją przez konserwatywny "Daily Mail" tzw. Listu Zinowiewa, zawierający m.in. zalecenia by wykorzystywać powiązania gospodarcze między ZSRR a Anglią na rzecz propagowania leninizmu oraz działalności dywersyjnej w siłach zbrojnych(12). Z analiz jakie przeprowadzono wynika, że list jest sfałszowany(13); wielu historyków przypuszcza iż miał na celu zdyskredytowanie rządu LP jako nieudolnego i narażającego kraj na niebezpieczeństwo "bolszewizmu", a także że był dziełem "białych" Rosjan pracujących w służbach wywiadowczych:
Dokumenty, które zostały odtajnione w 1990 roku pokazują, że w latach 50-tych agencja szpiegowska MI6 zniszczyła najważniejsze dokumenty dotyczące Listu Zinowiewa. W 1999 roku po zbadaniu [sprawy] przez ministerstwo spraw zagranicznych ujawniono, że Stewart Menzies, przyszły szef MI6 który był "całkowicie wierny obozowi konserwatywnemu", wysłał list do redakcji "Daily Mail". Tak oto ministerstwo skomentowało sprawę: "służby wywiadowcze 'białych' Rosjan były dobrze rozwinięte i zorganizowane, wliczając w to operacje dokonywania fałszerstw w Berlinie. Wydaje się, że poprosili do tego któregoś z fałszerzy, bądź skontaktowali się z państwami bałtyckimi w podobnych zamiarach, [tj.] by wyprodukować dokument, który zniweczy [brytyjsko-sowieckie] porozumienia i doprowadzi do upadku rządu labourzystowskiego"(14).
W 1925 roku doszło to powołania Anglo-Radzieckiego Komitetu Związkowego, którego rola w polityce brytyjskiej podzieliła Stalina i Trockiego. Trocki zarzucał Stalinowi i Bucharinowi, że przekładają interesy państwa radzieckiego nad perspektywy rewolucji, gdyż pragną wykorzystać komitet do "obrony ZSRR", sprzymierzając się ze łamistrajkowską biurokracją związkową, wytwarzając w masach przekonanie o jej lewicowości, godząc jednocześnie w wystąpienia robotnicze, mogące wywołać kryzys rewolucyjny. W maju 1926 roku wybuchł dziewięciodniowy strajk generalny górników, który zakończył się (mimo narastającej fali radykalizacji mas) zdradą przywódców związkowych i represjami w stosunku do radykalnych robotników, w tym członków KP, będących najbardziej radykalnym i zdecydowanym elementem ruchu strajkowego. Jak pisze Duncan Hallas, aresztowania dotknęły 9 tys. osób, z czego 13% stanowili komuniści (ponad 20% składu partii), podczas gdy związkowcy z Kongresu Związków Zawodowych stanowili jedynie 0,2%(15). Na tej postawie Trocki wysunął konkluzję, iż należy wyrabiać w robotnikach ciągłe przekonanie o niechybnej zdradzie ich przywódców związkowych. W tym samym czasie, idąc za zaleceniami Stalina brytyjska partia komunistyczna wysunęła hasło: "Cała władza w ręce Rady Generalnej Kongresu Związków Zawodowych!", czyli w zasadzie tychże zdradzieckich biurokratów związkowych, nawet nie robotników-związkowców. Nowa strategia partii była zdaniem Trockiego oszukiwaniem robotników ("blok z wodzami bez mas i wbrew masom"(16)) "w imię interesów państwowych ZSRR" i był to jeden z dowodów na to, że budowa "socjalizmu w jednym kraju" nie jest zbieżna z interesami rewolucji światowej(17).
Konflikt w radzieckiej partii odbił się szerokim echem w światowym ruchu komunistycznym. Trocki zarzucał Stalinowi i jego sojusznikom sprzyjanie biurokratyzacji partii i państwa sowieckiego, niszczenia struktury centralistyczno-demokratycznej na rzecz biurokratycznej dyktatury oraz porzucenie idei wywołania rewolucji w innych krajach na rzecz "budowy socjalizmu w jednym kraju", tworzenie z ZSRR osamotnionej twierdzy na kapitalistycznym morzu, może doprowadzić do upadku władzy radzieckiej. Jako przykład, do czego prowadzi polityka Stalina Trocki powoływał się na upadek pierwszej chińskiej rewolucji, kiedy to KP Chin zgodnie z dyrektywami Kominternu poszła na ugodę z nacjonalistami z Kuomintangu, co zakończyło się wielka klęską dla komunistów chińskich (dzięki defensywnej postanie partii chińskiej Czang Kai-szek mógł przeprowadzić m.in. masakrę komunistów w Szanghaju).
Stalin z kolei zarzucał mu frakcyjność, "lewackie awanturnictwo" i "zastępowanie leninizmu trockizmem". W prasie zaczęły ukazywać się artykuły wypominające Trockiemu jego "antyleninowską" przeszłość, próby porozumienia obu partii socjaldemokratycznych przed rokiem 1917, dążenie do rozbicia jedności partii, ale przede wszystkim atakowano ideę rewolucji permanentnej(18), którą zaczęto uważać za sprzeczną z leninizmem, forsując przy tym nowy stalinowski kurs. Nie pomogła Trockiemu także sprawa "testamentu Lenina", którą próbowano wyciągać w celu kontrataku na "frakcję" stalinowską, co tylko pogorszyło i tak już złą sytuację(19). Trocki i jego zwolennicy, którzy od ok. 1923 roku zaczęli tworzyć coś na kształt półoficjalnej (Zjednoczonej) Lewicowej Opozycji(20) zostali poddani różnorodnym represjom, a ich pisma cenzurze prewencyjnej. Wcześniej rozpoczęło się systematycznie usuwanie Trockiego z najważniejszych stanowisk państwowych: z KC, z biura politycznego, z funkcji komisarza wojskowego i ostatecznie z samej WKP(b). W 1927 roku Trockiego zesłano do położonej w Kazachstanie Ałma-Aty, a w 1929 roku wydalono z kraju. Banita polityczny osiadł w Prinkipo w Turcji. Mimo, że Trocki bardzo ubolewał nad wygnaniem go z ZSRR, decyzja ta w przyszłości okazała się dla niego zbawienna.
W brytyjskiej partii nie było jasności co do oceny roli Trockiego, jaką w tym odgrywał okresie. Z czasem zaczęły się jednak pojawiać artykuły piętnujące "trockizm". Jeszcze w 1925 roku wydano Błędy trockizmu(21), pracę zbiorową zawierającą krytyczne uwagi wobec Lekcji Października Trockiego. Praca ta nie jest typową pracą antytrockistowską, charakterystyczną dla późniejszych czasów, bowiem nie znajdziemy w niej jawnych fałszerstw, takich jak ukrywanie prawdziwej roli byłego komisarza wojskowego w historii Rewolucji Październikowej i państwa radzieckiego, co nie znaczy, że pozycja ta obchodzi się z Trockim łagodnie. Przeciwnie, jak pisze we wstępie edytor książki Jack T. Murphy:
"Będzie to ogromna niespodzianka dla brytyjskiej klasy robotniczej, kiedy zobaczy boleść Międzynarodówki Komunistycznej w związku z ogromnymi kontrowersjami wokół towarzysza Trockiego [...]. Nazwisko towarzysza Trockiego zawsze było związane z towarzyszem Leninem. "Lenin i Trocki!", to były imiona, z którymi wiązaliśmy wszystkie nasze myśli i doznania w stosunku do Rewolucji Rosyjskiej i Międzynarodówki Komunistycznej. Kiedy wieści o Rosyjskiej Rewolucji dotarły na Zachód, te dwie postacie ukazały się nam nad horyzontem i nigdy nie zastanawialiśmy się nad różnicami [między nimi] [...]. Widzieliśmy tylko przywódców, rady i masy, a ponad tym wszystkim dwóch wielkich historycznych gigantów, Lenina i Trockiego"(22).
W końcu jednak i brytyjska partia komunistyczna zaczęła zajmować coraz bardziej wrogie pozycje wobec Trockiego i jego stronników. Nie było w niej większej debaty na ten temat, a także żaden z jej liderów nie poparł oficjalnie Trockiego. W 1927 roku przyjęła w pełni antytrockistowski kurs, ale grupki lewicowej opozycji jeszcze się nie pojawiły. Jak stwierdził później przywódca KPD, Ernst Thälmann, partia brytyjska jako jedyna większa sekcja MK zawsze była całkowicie lojalna wobec obecnej linii Kominternu(23). Tak oto scharakteryzował politykę i działania KP Wielkiej Brytanii Duncan Hallas:
"Jej tragedia polegała na tym, że co zrozumiałe, ale ostatecznie fatalne, sama zaangażowała się w polityczne gnicie Kominternu, w czasie nadchodzenia stalinizmu. Jej członkowie odegrali bohaterską rolę w wydarzeniach roku 1926. Jej upadek był upadkiem pewnego politycznego rozumowania, za co główna odpowiedzialność spada na przywództwo Komunistycznej Międzynarodówki"(24).
Paweł Szelegieniec
Tekst, napisany w 2005 r., publikujemy za portalem Władza Rad (www.1917.net.pl).
