Paryż - Zmarł Jorge Semprún

7 czerwca zmarł w wieku 87 lat Jorge Semprún - hiszpański pisarz, scenarzysta, myśliciel oraz polityk, w czasie II wojny światowej działacz francuskiego ruchu oporu, więzień Buchenwaldu, członek Komunistycznej Partii Hiszpanii działającej na terenie Francji, w latach 1988-1991 minister kultury Hiszpanii. Od 1939 roku mieszkał głównie we Francji.

Wszystko, co później wymyślił i zrobił wydaje się przesiąknięte doświadczeniem 18-miesięcznego pobytu w Buchenwaldzie w latach 1943-1945. Do końca życia męczyły go koszmary nocne z obozu. Jego ostatnie wystąpienie publiczne, w kwietniu 2010 roku, związane było z obchodami 65. rocznicy oswobodzenia obozu. Przemówił wtedy na tej samej esplanadzie, na której widział mordowanie ludzi, wyrażając wiarę w zjednoczoną Europę.

Jorge Semprún był czwartym z siedmiorga dzieci urodzonych w Madrycie w rodzinie należącej do klasy wyższej. Jego dziadek ze strony matki - Antonio Maura był konserwatywnym premierem. Matka Jorge zmarła, gdy miał osiem lat. Jego ojciec, dewocyjny katolik, został ambasadorem republiki Hiszpanii w Holandii. Gdy w 1936 roku wybuchła wojna domowa, cała rodzina uciekła do Francji.

Semprún ukończył elitarne liceum Henryka IV w Paryżu, a w 1941 roku zaczął studiować na Sorbonie. W 1942 roku wstąpił do Hiszpańskiej Partii Komunistycznej na uchodźctwie. W 1943 roku został aresztowany przez Gestapo i deportowany. Przeżył Buchenwald dzięki biegłej znajomości języka niemieckiego i solidarności wśród więźniów komunistycznych. Po II wojnie światowej przez sześć lat pracował jako tłumacz dla UNESCO, a w 1953 roku podjął się zadania zorganizowania nielegalnej partii komunistycznej w Madrycie. Stał się legendarną postacią, pod pseudonimem "Federico Sánchez" umykając tajnej policji Francisco Franco. O tym, że niebezpieczeństwo było realne niech świadczy fakt, że Julián Grimau, który zastąpił Semprúna w 1962 roku, w następnym roku został aresztowany, poddany torturom i stracony.

W 1964 roku Semprún wraz z Fernando Claudínem został wydalony z Hiszpańskiej Partii Komunistycznej za krytykowanie przywódców, którym zarzucali brak kontaktu z rzeczywistością rozwijającego się kapitalizmu. Kilka lat później oficjalna linia partii zmieniła się zgodnie z tą krytyką i poszła w kierunku eurokomunizmu, ale oficjalnie nigdy nie uznano tego faktu.

W tym samym okresie Semprún ukończył swoją pierwszą i uznaną za najlepszą powieść - pamiętnik z deportacji "Le Frand Voyage" (tytuł polskiego wydania: "Wielka podróż"). W tej głębokiej książce pięciodniową podróż pociągiem stała się pretekstem do opisania przeszłości i przyszłych wydarzeń w obozie koncentracyjnym.

W 1966 roku Semprún napisał scenariusz do filmu Alaina Resnais "La Guerre Est Finie" ("Wojna się skończyła"). Później napisał jeszcze jeden materiał dla tego reżysera, ale największy sukces odniósł we współpracy z greckim reżyserem Constantinem Costą-Gavrasem. Film zatytułowany "Z" (1969) o lewicowym greckim polityku, którego zamordowanie zostało upozorowane na wypadek zdobył nagrodę jury na festiwalu w Cannes w 1969 roku i stał się światowym przebojem kinowym. Semprún napisał także scenariusz do filmu Costy-Gavrasa "Zeznanie" (1970), w którym zawarta była krytyka procesów pokazowych w Czechosłowacji.

W latach 1960. Semprún opublikował dwie inne powieści po francusku: "L'Évanouissement" (tytuł polskiego wydania: "Omdlenie") - o nazistowskich obozach, oraz "La Deuxième Mort de Ramón Mercader" (niewydana po polsku - "Druga śmierć Ramona Marcadera") - o doświadczeniach stalinizmu. Jeszcze bardziej krytyczna wobec stalinizmu, za którym opowiadał się w młodości, była wydana po hiszpańsku "Autobiografía de Federico Sánchez" (brak wydania polskiego) - fascynująca opowieść o tajnej pracy, za którą otrzymał hiszpańską nagrodę Planeta w 1977 roku. Ukazało się jeszcze kilka powieści dotyczących obozów nazistowskich i stalinizmu. Po polsku wyszła m.in. "Jaka piękna niedziela".

Metoda pisarska Semprúna polegała na wyjściu od jakiegoś wydarzenia, a następnie powrotu do wspomnień oraz do następstw opisanego zdarzenia. Pisarstwo to jest fascynujące dzięki jego uczciwości i wadze poruszanych problemów, jednak powieści niekiedy cechuje nadmierna refleksyjność, bardzo powolne tempo akcji i barokowe zdania.

W 1988 roku Semprún niespodziewanie został wezwany z Paryża do Madrytu, by tam pełnił urząd ministra kultury. Funkcje tę sprawował przez trzy lata, między innymi zajmując się spuścizną po Salvadorze Dali’m. Doświadczenia pracy ministerialnej opisał w zabawnej i pełnej anegdot powieści "Federico Sánchez vous salue bien" (niewydana po polsku "Federico Sánchez żegna się z państwem"). Opisał w niej małostkowość członków rządu, a w szczególnie niegrzeczny sposób potraktował zwłaszcza wicepremiera Alfonso Guerrę - człowieka o pretensjach do bycia kulturalnym. W następnej powieści - "L'écriture ou la vie" (tytuł polskiego wydania: "Dzieła życia") powrócił jako Sánchez - intelektualista i działacz.

Semprún był trzykrotnie żonaty. Po pierwszym krótkotrwałym powojennym małżeństwie w 1949 roku poślubiła francuską aktorkę Loleh Bellon, z którą miał syna, późniejszego filozofa Jaime’go Semprúna. Bellon i Jaime zmarli jeszcze za życia pisarza. W 1963 ożenił się z Colette Leloup, z którą miał pięcioro dzieci.

Jarosław Klebaniuk

Foto: www.guardian.co.uk.

Dawid Kański: Komentarz do wyborów prezydenckich w USA

Xavier Woliński: Baśń o „sprawczości”

Aleksander Radomski: Goździki, które zasiały zmiany

Bartłomiej Zindulski: Lewicowa alternatywa Sahry Wagenknecht

Witold Sawicki: Walka z nowotworem, na osobistym przykładzie

Michał Peno: Praxis po hiszpańsku

Paryż: Zmarł Jorge Semprún

lewica.pl w telefonie

25 listopada: