Chamala - Samotność socjalisty

Postać Kazimierza Pużaka przez lata była mało znana, a jego nazwisko przemilczane, niewygodne. Po roku 1956 pojawiły się wprawdzie skromne wzmianki o nim w literaturze, zwykle były one jednak tendencyjne. Szerszą biografię Pużaka zamieszczono w "Polskim Słowniku Biograficznym" wydanym w 1968. Dopiero w latach 80-tych, w kraju i zagranicą, pojawił się szereg pozycji dotyczących jego działalności. W 1995 na łamach miesięcznika „Dialog” ukazała się dyskusja zatytułowana „Samotnośc socjalisty”, której pretekstem stał się dramat Janusza Krasińskiego „Krzak gorejący. Rzecz o Kazimierzu Pużaku”.

Kazimierz Pużak przyszedł na świat 26 sierpnia 1883 roku w Tarnopolu (obecnie Ukraina). Uczęszczał do tamtejszego gimnazjum, gdzie w 1905 roku zdał egzamin maturalny. Rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim, lecz szybko porzucił je dla pracy partyjnej. Już w gimnazjum założył tajną, radykalną organizację patriotyczną, a w 1904 wstąpił do PPS. Dwa lata później, m.in. z Józefem Piłsudskim, współtworzył PPS-Frakcję Rewolucyjną. W 1911 został aresztowany. W kazamatach Warszawy, Petersburga i twierdzy szlisselburskiej spędził w sumie 6 lat. Zwolniony w 1917, wziął udział w Rewolucji Październikowej. W 1918 powrócił do ojczyzny i natychmiast rzucił się w wir polityki. W rządzie Moraczewskiego był sekretarzem generalnym Ministerstwie Poczt i Telegrafów. Od 1919 roku pełnił funkcje członka Rady Naczelnej, a od 1921 sekretarza generalnego Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS, które piastował aż do września 1939 roku.

Domagał się zakończenia wojny z Rosją Radziecką, jednak podczas natarcia Armii Czerwonej na Warszawę latem 1920 roku poparł udział PPS w Rządzie Obrony Narodowej. Objął funkcję wiceprzewodniczącego Wydziału Wojskowego partii, a następnie wiceprzewodniczącego Robotniczego Komitetu Obrony Warszawy. Wspólnie z Tomaszem Arciszewskim organizował pomoc dla powstańców śląskich, werbując bojowców z Pogotowia Bojowego PPS.

W latach 1919-35 był posłem na Sejm RP czterech kolejnych kadencji. Początkowo reprezentował Zagłębie Dąbrowskie, a następnie przez blisko 13 lat okręg częstochowski. Warto przybliżyć ten słabo znany etap jego działalności. Już w 1921 roku, jako "opiekun" tego regionu z ramienia CKW PPS, interpelował w sprawie wyłączenia wielkiego pieca przez właścicieli Huty Częstochowa i grożącej hutnikom fali zwolnień. W lipcu 1923 roku w Częstochowie wybuchł strajk powszechny. Doszło do gwałtownych starć z policją, w wyniku których rannych zostało 11 robotników, w tym trzy kobiety. Władze sprowadziły posiłki policyjne z Kielc i wojsko ze Śląska. Rozlew krwi wydawał się nieunikniony. Przybycie Pużaka i Arciszewskiego zapobiegło najgorszemu scenariuszowi. Strajk zakończono, a robotnikom podniesiono zarobki o 67 proc. Jednak już kilka miesięcy później hiperinflacja sprawiła, że płace nie zapewniały nawet minimum egzystencji. PPS ogłosiła strajk generalny. Pużak przyjechał do Częstochowy i na 15-tysięcznym wiecu wezwał do jego poparcia. Stanęły niemal wszystkie okoliczne zakłady: Huta Częstochowa, "Warta", "Peltzery", kopalnia "Konopiska" itd. Po trzech dniach strajk zakończył się obustronnymi ustępstwami. Dyrekcje zobowiązały się podwyższać pobory wg tzw. wskaźnika drożyźnianego. W 1924 roku Huta Częstochowa została zamknięta. I tak wysokie bezrobocie jeszcze się podwoiło. Związek Metalowców, dzięki pośrednictwu Pużaka, zdołał uzyskać pomoc rządową dla zwolnionych hutników w wysokości 20 tysięcy nowych złotych.
Odbył dziesiątki gorących spotkań z wyborcami. Co roku uczestniczył w obchodach 1 Maja organizowanych w Częstochowie przez PPS i związki zawodowe.

Po wybuchu wojny odrzucił propozycję ewakuacji, pozostał w Warszawie i współorganizował jej obronę. W październiku 1939 roku był jednym z inicjatorów powołania, sekretarzem, a nastepnie przewodniczącym Centralnego Kierownictwa Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi - Wolność Równość Niepodległość (WRN), podziemnej kontynuacji PPS. Prezydent Raczkiewicz, w porozumieniu z Mikołajczykiem, wyznaczył Pużaka na swojego następcę. Tego najwyższego zaszczytu Pużak nie przyjął, gdyż wymagałoby to opuszczenia kraju, a tej myśli ciągle nie dopuszczał. Od 1944 roku stał na czele Rady Jedności Narodowej. Wraz z gen. Komorowskim i delegatem Janem Jankowskim, należał do trójki kierującej w kraju londyńskim podziemiem. W czasie Powstania Warszawskiego pełnił funkcję komendanta głównego Organizacji Wojskowej Pogotowia Powstańczego Socjalistów (OW PPS). Po jego upadku znalazł schronienie w Piotrkowie Trybunalskim, a następnie osiadł z rodziną pod Warszawą. W marcu 1945 roku przybył do Pruszkowa na rozmowy z przedstawicielami radzieckiego dowództwa. Tam wraz z innymi działaczami podziemia aresztowano go i przewieziono do Moskwy. W słynnym "procesie szesnastu" został skazany przez Sąd Najwyższy ZSRR na 1,5 roku więzienia. Po czterech miesiącach zwolniono go na mocy amnestii i powrócił do Polski. Przyjaciele bezskutecznie próbowali namówić Pużaka do opuszczenia kraju. Już w maju 1947 roku został ponownie aresztowany. W procesie przeciwko byłym przywódcom WRN skazano go na 10 lat więzienia oraz "utratę praw honorowych i obywatelskich" na 5 lat. W wyniku amnestii złagodzono mu wyrok do 5 lat. Za późno. Zmarł w rawickim więzieniu 30 kwietnia 1950 roku. Najbliższa rodzina Pużaka pochowała go potajemnie na Cmentarzu Powązkowskim. Po blisko półwieczu, 11 listopada 1996 roku, Prezydent RP odznaczył go pośmiertnie Orderem Orła Białego.

Władysław Czarnecki, długoletni pracownik redakcji "Robotnika", który na co dzień stykał się z Pużakiem, tak opisywał jego postać: (...) był przez wszystkich bardzo szanowany. (...) był człowiekiem, który umiał znaleźć właściwe dla siebie miejsce w tym bardzo skomplikowanym świecie, jaki utworzył się w 1918 roku i po wybuchu ostatniej wojny. Był to człowiek, który na pewno zdał egzamin i zasługuje na to, aby schylić czoło nad jego pracą i nad jego tragicznym życiem".

Waldemar Chamala

Dawid Kański: Komentarz do wyborów prezydenckich w USA

Xavier Woliński: Baśń o „sprawczości”

Aleksander Radomski: Goździki, które zasiały zmiany

Bartłomiej Zindulski: Lewicowa alternatywa Sahry Wagenknecht

Witold Sawicki: Walka z nowotworem, na osobistym przykładzie

Michał Peno: Praxis po hiszpańsku

Chamala: Samotność socjalisty

lewica.pl w telefonie

23 listopada: