No więc Razem teraz faktycznie jest już osobno. Połowa parlamentarzystek wyszła z partii. Oświadczenie w tej sprawie opublikowała Magdalena...
Na początku lat 60. Portugalia była ostatnim z wielkich kolonialnych imperiów, które opierało się falom dekolonizacji, a jej imperium obejmowało...
W niedzielę 22 września odbyły się wybory do parlamentu (landtagu) w niemieckim kraju związkowym Brandenburgia. Są to trzecie wybory do landtagów w...
Adolfo Sánchez Vázquez o moralności i polityce
Jak się powiada Adolfo Sánchez Vázquez, hiszpański filozof zesłany po wojnie domowej do Meksyku,...
Adam Jaśkow: Skąd znowu ten Brecht
Piotr Sadzik: Odebranie prawicy monopolu na śmiech to kwestia życia i śmierci
Dorota Jagoda Michalska: Władysław Hasior - dekolonializm, nowoczesność, historia
Jacenty Dędek: Miasto na miarę człowieka
Tomasz S. Markiewka: Nierówności po polsku - liczby już znamy, teraz przemówmy do wyo
Paweł Jędral: Diuna jak Palestyna
Agnieszka Wiśniewska: Kos. Bohater z podręcznika, który został ziomkiem
Galopujący Major: "1670" - serial, który może odmienić polską telewizję
Rzecz się dzieje w nieokreślonej bliskiej przyszłości. Lenny Abramov, syn żydowskich emigrantów z Rosji (teraz nazywającej się Świętą Piotro-Rusią), jest dość zamożnym, ale niezbyt rozgarniętym i kompletnie wypalonym pracownikiem korporacji zajmującej się "nieskończonym przedłużaniem życia". Dobiega czterdziestki, łysieje i czyta książki, co sytuuje go w gronie "101 osób, których powinno być nam żal", demotywującej liście utworzonej na GlobalTeens, super-facebooku, który zdominował życie społeczno-kulturalne USA i całego świata. Gdy Lenny poznaje młodą Eunice Park, swoje totalne przeciwieństwo, wstępują w niego nowe siły: postanawia nigdy nie umrzeć i idzie na kompromis z opartą na kulcie młodości rzeczywistością.
To jednak nie historia miłosna, której finał zdradza nam tytuł na okładce, jest tu najważniejsza, lecz kontekst, w którym się ona toczy. Albowiem Shteyngart nie stworzył kompletnie nowej, dystopijnej rzeczywistości, ale nasilił i zwielokrotnił tendencje dominujące w naszym prawdziwym świecie. A jest to świat doby zupełnej digitalizacji każdej dziedziny życia, masowego i rozbuchanego konsumpcjonizmu, kultu ciała i młodości, zaniku książki drukowanej (nazywane tu "niecyfrowymi artefaktami medialnymi" - piękne!) i jakiegokolwiek życia intelektualnego: "New York Times", żeby przetrwać, zmienił nazwę na "New York Lifestyle Times" i zamieszcza półstronicowe eseje o najnowszym tuszu do rzęs; wszyscy noszą tzw. äpäraty (takie ipody z wszelkimi możliwymi funkcjami), które są źródłem każdej informacji o każdym: jaki masz dochód, mieszkanie, poziom cholesterolu i preferencje seksualne itd.; można nim też zFACować dowolną osobę, tak że dowiesz się, jakie masz Fuckability i jakie są szanse, że dana osoba pójdzie z tobą do łóżka.
Świat, w którym żyją Lenny i Eunice, to czas polityczno-gospodarczego upadku Stanów Zjednoczonych, w których niepodzielnie rządzi ocierająca się o totalitaryzm Unia Bipartyjna. Na ulicach czołgi i punkty kontrolne przypominają o nieustającym stanie wyjątkowym, podział klasowy drastycznie się pogłębia, ludzi o niskich dochodach (czyli większość społeczeństwa) nie tylko traktuje się jako obywateli trzeciej kategorii, ale też jako - nawet nie potencjalnych - wywrotowców. Nasila się kryzys ekonomiczny - kraj, który praktycznie nic nie produkuje, a tylko konsumuje, prowadzi wojnę z Wenezuelą (bardziej to przypomina Wietnam niż Afganistan) i jest ekonomicznie uzależniony od chińskich kredytów. Dolar się zdewaluował - wszystkie transakcje prowadzone są w juanodolarach.
Chociaż lejtmotywem powieści jest "super smutna i prawdziwa" historia miłosna, to stanowi ona tak naprawdę tylko pretekst dla społecznych, ekonomicznych i politycznych obserwacji autora. Dawno nie czytałem prozy, która by tak doskonale, bez metaforycznych zapośredniczeń, oddawała stan współczesnej zachodniej cywilizacji, w której prawdziwe, oparte na uczuciach, relacje międzyludzkie poddane zostały nieodwracalnej erozji. Nie ma tu ani futuryzmu, ani historii alternatywnej. Shteyngart stworzył doskonałą satyrę - smutną i prawdziwą - na nasz współczesny świat. A pomysł ten był tak banalnie prosty, że aż dziwne, iż nikt dotąd czegoś takiego nie napisał. Może jeszcze "Cząstki elementarne" Houellebecqa są pod pewnym względem podobne, choć Francuz skupił się tylko na przyszłości biotechnologii i relacji damsko-męskich - to wszystko, a nawet więcej, jest u Shteyngarta: "Nieskończone przedłużanie życia" odnosi się do wielu współcześnie poruszanych bioetyczno-technologicznych kwestii, jak nowe narządy, komórki macierzyste, z których będzie można odtworzyć każdy organ, terapie genowe (które będą oczywiście dostępne tylko dla najbogatszych, o czym autor "Platformy", w przeciwieństwie do Shteyngarta, zapomniał); GlobalTeens i äpäraty – dominacja jednego portalu społecznościowego i deflacja prywatności; Unia Bipartyjna - czyli tak naprawdę współrządy Demokratów i Republikanów. Można by wymieniać jeszcze wiele odniesień. Cała błyskotliwość tego zabiegu polega jednak na tym, że tak naprawdę nic Shteyngart tu nie zmyślił. Wymyślił tylko nowe nazwy i podkręcił ogniskową, pokazując, jakie będą najbardziej prawdopodobne konsekwencje globalnego kapitalizmu. Tak mało, a zarazem tak wiele.
Gary Shteyngart to nowa gwiazda współczesnej amerykańskiej prozy. Jego melancholijny dystans do samego siebie oraz pewna intelektualna żydowsko-lewicowa "nowojorskość" (New York state of mind) przypominają klimat starych filmów Woody’ego Allena; czarny, pełen ironii humor oraz globalne, "anty-postpolityczne", spojrzenie na katastroficzne skutki współczesności przywodzą na myśl utwory Kurta Vonneguta. Nie zdziwię się zresztą, jeśli za jakiś czas Shteyngart uznany zostanie za nowego Vonneguta, a za parę dekad będzie się go wymieniało razem z takimi nazwiskami, jak Pynchon, McCarthy czy DeLillo. Na razie jeszcze mu do tego daleko, ale jest na dobrej drodze. Trzymam za to kciuki.
Gary Shteyngart, "Super smutna i prawdziwa historia miłosna", przeł. Jerzy Korpanty, Świat Książki, Warszawa 2011.
Jakub Nikodem
Tekst ukazał się na stronie internetowej Literatki.com (www.literatki.com).
