Ciszewski - Od władzy rad do dyktatury nad proletariatem

Rewolucja październikowa jest jednym z najważniejszych, a jednocześnie chyba najsłabiej znanych w Polsce wydarzeń w najnowszej historii świata. W oficjalnej historiografii dominują półprawdy i przemilczenia na temat jej źródeł. Jednym z przykładów jest twierdzenie jakoby była ona niemal wyłącznie dziełem garstki bolszewików z Leninem na czele. Tymczasem rewolucji dokonały różne siły polityczne, a przede wszystkim zwykli ludzie. Dalsze losy Rosji nie musiały wcale wiązać się z hegemonią bolszewików i ich dyktaturą nad proletariatem.

Rady robotnicze, chłopskie i żołnierskie, które stały się podstawą przyszłej rewolucji zaczęły powstawać w dużej mierze spontanicznie, po rewolucji lutowej i abdykacji cara. Większość z nich tworzyli nie partyjni aktywiści, a zwykli ludzie, dążący do zmiany systemu. Wśród stronnictw, które poparły ich tworzenie znaleźli się wprawdzie bolszewicy, ale znaczne wpływy posiadali też między innymi lewicowi eserowcy i anarchiści. Założeniem rad było tworzenie władzy od dołu, czyli od poziomu wspólnoty chłopskiej, oddziału wojska czy zakładu pracy. W kwietniu 1917 roku pisząc o tych strukturach zgodził się z tym nawet W. I. Lenin. Celem rad było zastąpienie dotychczasowych skompromitowanych struktur władzy. Pod wpływem żądań ludu wiele stronnictw, w tym bolszewicy, zgodziło się nawet, że konieczne jest zniesienie dotychczasowej stałej armii i aparatu przymusu z policją polityczną na czele.

Pod względem sposobu organizowania się rady także można nazwać całkowicie demokratycznymi. Wbrew temu co twierdził później o konieczności narzucenia dyscypliny i władzy partii, Lenin pisał wówczas "Wszyscy oficjele i wszelcy delegaci muszą być nie tylko wybierani, ale również usuwalni w każdym momencie"(1).

Warto także pamiętać, że nieudana próba rewolucji w lipcu zaczęła sie od buntu części oddziałów przed wysłaniem na front, miedzy innymi pod wpływem anarchistycznej propagandy oraz ataku sił rządowych na biuro używane przez piotrogrodzkich anarchokomunistów. Większość z oddziałów, z kronsztadzkimi marynarzami na czele, które wówczas stanęły po stronie rewolucji, nie było wcale pod kontrolą komunistów.

Podobnie było w listopadzie 1917 roku. Bolszewicy wprawdzie wzmocnili swoją pozycję, jednak wciąż większość rewolucjonistów nie było wcale komunistami, a ludźmi bezpartyjnymi, mającymi dość dotychczasowego systemu ekonomicznego oraz rządu, który jedynie mówił o demokracji. W czasach Związku Radzieckiego zacierano natomiast informacje o tym, że w walkach brali udział lewicowi eserowcy czy anarchiści. Tymczasem to właśnie oddział anarchisty A. Żeleznikowa aresztował członków rządu tymczasowego, przebywających w Pałacu Zimowym.

Pierwsze dni po rewolucji wskazywały zresztą, że możliwy jest sojusz wszystkich grup rewolucyjnych, a zwłaszcza przekazanie całej władzy oddolnym radom. Jak się wkrótce jednak okazało władzę tą przekazano tylko na papierze. W praktyce bolszewicy wzmacniali swoje struktury. Odrzucili propozycję innych sił rewolucyjnych, aby stworzyć rząd koordynujący jedynie działania rad i zrzeszający przedstawicieli różnych frakcji. Następnym sygnałem, że rewolucja nie zmierza w kierunku oddolnego socjalizmu było utworzenie Komisji do walki z Kontrrewolucją, 20 grudnia 1917 roku przekształconej w Czeka, czyli Komisję Nadzwyczajną. Oficjalnie struktura ta miała walczyć z pozostałościami dawnego reżimu i strzec zdobyczy społecznych. Była jednak całkowicie kontrolowana przez bolszewików, a rozmiary białej konspiracji i jej niewielkie wpływy wśród klasy pracującej wcale nie uzasadniały tworzenia policji politycznej. Ugrupowanie Lenina samo zaprzeczyło swoim wcześniejszym zapewnieniom o dążeniu do wyzwolenia proletariatu spod nadzoru policji politycznej.

Zamiast do walki z wrogami rewolucji Czeka częściej była wykorzystywania do ingerowania w ruch rewolucyjny. Inwigilowano miedzy innymi niewygodnych działaczy robotniczych i zastraszano członków rad, aby godzili się na dyktat bolszewików oraz de facto nowych zarządców narzuconych odgórnie przez partię. Fala represji zbiegła się ze zmianą postawy Lenina, który porzucił wcześniejszą oddolną retorykę. W jego dziełach napisanych po listopadzie 1917 pojawiają się już motywy kontrolowania przemysłu, a nawet wykorzystywania kapitalistycznych sposobów zarządzania przedsiębiorstwami(2). Komuniści zaproponowali również zasadę centralizmu demokratycznego, czyli odgórnego decydowania o działaniach rad przez nadzorujące je organy. Zakładał on również konieczność podporządkowania się przez organizacje robotnicze, chłopskie i żołnierskie podjętym przez władze decyzjom.

Rady i kolektywy powstające na terenie Ukrainy zostały natomiast zniszczone w wyniku podpisania przez bolszewików w marcu 1918 roku pokoju brzeskiego. Ukraińscy rewolucjoniści znaleźli się na łasce niemieckich oraz austro-węgierskich okupantów. Tamtejszy ruch musiał toczyć ciężkie boje, organizując miedzy innymi Armię Powstańczą Nestora Machno. Sprawiło to, że ukraińscy chłopi i robotnicy stracili zaufanie do "rewolucyjnych" władz, a wpływy partii komunistycznej w tamtym regionie były znikome. Gdy armia czerwona wróciła na tamte tereny prowadziła więc zakulisową grę polegającą z jednej strony na oficjalnym wspieraniu ruchów oddolnych, przy jednoczesnym osłabianiu ich i przygotowywaniu przyszłych represji.

W latach 1918-1919 systematycznie niszczone były wszelkie współpracujące dotąd z komunistami organizacje rewolucyjne. Lewicowych eserowców różnymi metodami nakłaniano do przyłączenia sie do bolszewików, pomimo że popierali rząd koalicyjny. Moskiewscy anarchiści i ich milicja, tzw. Czarna Gwardia, pomimo bohaterskiego oporu, zostali zmasakrowani podczas walk w kwietniu 1918 roku. Przeciwko rewolucjonistom komuniści rzucili najemnych łotewskich strzelców i ściągnięte z całego regionu doborowe oddziały. Po raz pierwszy dwa ugrupowania popierające rewolucję starły się ze sobą. W walce tej padło wielu ludzi zasłużonych podczas dni listopadowych. Do podobnych krwawych starć doszło w całej Rosji. Zniszczone zostały też anarchistyczne oddziały wojskowe walczące z białymi między innymi na Syberii.

Końcem złudzeń co do władzy rad był rok 1920. Pojawiła się wówczas koncepcja militaryzacji przemysłu, zgłaszana miedzy innymi przez Lwa Trockiego. Pozwalała ona za zgodą Rady Obrony, kontrolowanej przez komunistów, zmilitaryzować branże "o szczególnym znaczeniu obecnie lub szczególnie zagrożone załamaniem"(3). Oznaczało to, że nieposłuszni przedstawiciele rad robotniczych mogą zostać uznani za zdrajców rewolucji i straceni, gdy ich zakłady zostaną zmilitaryzowane. Skarżących się traktowano wówczas na równi z dezerterami(4). Rosło też rozwarstwienie społeczne. Pomimo że nie osiągnęło rozmiarów pamiętanych z czasów carskich, wytworzył sie jednak nowy podział na uprzywilejowanych urzędników i wojskowych oraz resztę społeczeństwa. Ludzie związani z władzami otrzymywali między innymi w roku 1920 znacznie większe racje żywnościowe niż robotnicy. Ich wynagrodzenia także nie zależały, jak by to wynikało z wcześniejszych twierdzeń Lenina, od zarobków ludzi pracy. W ten sposób tworzyły sie zalążki biurokratycznej klasy panującej tak istotnej w późniejszym okresie stalinizmu.

W kilka lat Lenin i jego ugrupowanie zniszczyli cały rewolucyjny entuzjazm, dzięki któremu doszło do zmian, a zmurszała monarchia i kapitalistyczny rząd tymczasowy odeszły na śmietnik historii. Przypieczętowaniem całego procesu było jeszcze powstanie marynarzy w Kronsztadzie w marcu 1921, gdy wysunięto hasło "cała władza sowietom, żadnej władzy partii". Było już jednak za późno aby ta trzecia rewolucja mogła się powieść. Społeczeństwo, a w tym klasa pracująca, zostały już zbyt zastraszone przez aparat represji.

Doświadczenie Rewolucji Październikowej powinno nauczyć lewicę, że wszelkie działania wodzowskie, nawet pod najszczytniejszymi hasłami, prowadzą w efekcie do powielania autorytarnych kapitalistycznych schematów. Jeśli władza ma należeć do ludzi nie można oddawać jej żadnej awangardzie i oświeconym liderom. Listopad 1917 to początek wielkiego eksperymentu, który nie powiódł się dlatego, że jego współautorzy szybko sprzeniewierzyli się wcześniejszym ideałom, a inni rewolucjoniści nie sprzeciwili się temu póki nie było za późno.

Przypisy:
(1) W. I. Lenin Political Parties in Russia and the Tasks of the Proletariat www.marxists.org/archive/lenin/
(2) W.I. Lenin "The impending catastrophe and how to fight it"
(3) L. Trocki On Mobilising the Industrial Proletariat, on Labour Service, on Militarising the Economy, and on the Utilisation of Army Units for Economic Needs marxists.anu.edu.au/archive/trotsky
(4) Emma Goldman "My Disillusionment in Russia" www.marxists.org/reference/archive/goldman/

Piotr Ciszewski

Dawid Kański: Komentarz do wyborów prezydenckich w USA

Xavier Woliński: Baśń o „sprawczości”

Aleksander Radomski: Goździki, które zasiały zmiany

Bartłomiej Zindulski: Lewicowa alternatywa Sahry Wagenknecht

Witold Sawicki: Walka z nowotworem, na osobistym przykładzie

Michał Peno: Praxis po hiszpańsku

Ciszewski: Od władzy rad do dyktatury nad proletariatem

lewica.pl w telefonie

23 listopada: