No więc Razem teraz faktycznie jest już osobno. Połowa parlamentarzystek wyszła z partii. Oświadczenie w tej sprawie opublikowała Magdalena...
Na początku lat 60. Portugalia była ostatnim z wielkich kolonialnych imperiów, które opierało się falom dekolonizacji, a jej imperium obejmowało...
W niedzielę 22 września odbyły się wybory do parlamentu (landtagu) w niemieckim kraju związkowym Brandenburgia. Są to trzecie wybory do landtagów w...
Adolfo Sánchez Vázquez o moralności i polityce
Jak się powiada Adolfo Sánchez Vázquez, hiszpański filozof zesłany po wojnie domowej do Meksyku,...
Adam Jaśkow: Skąd znowu ten Brecht
Piotr Sadzik: Odebranie prawicy monopolu na śmiech to kwestia życia i śmierci
Dorota Jagoda Michalska: Władysław Hasior - dekolonializm, nowoczesność, historia
Jacenty Dędek: Miasto na miarę człowieka
Tomasz S. Markiewka: Nierówności po polsku - liczby już znamy, teraz przemówmy do wyo
Paweł Jędral: Diuna jak Palestyna
Agnieszka Wiśniewska: Kos. Bohater z podręcznika, który został ziomkiem
Galopujący Major: "1670" - serial, który może odmienić polską telewizję
W dobie głębokiego kryzysu jego śmierć stanowi wielką stratę dla wszystkich przeciwników kapitalizmu. Harman był bez wątpienia jednym z najwybitniejszych współczesnych marksistów i czołowym intelektualistą międzynarodowej lewicy antykapitalistycznej.
Pełnił on funkcję redaktora naczelnego brytyjskiego kwartalnika "International Socialist Journal", a wcześniej przez ponad 20 lat redaktora naczelnego tygodnika "Socialist Worker".
Urodził się w Anglii w 1942 roku w rodzinie robotniczej. Od 1961 roku - jako młody uczeń i później student Uniwersytetu w Leeds - był członkiem Socialist Review Group, która niebawem przekształciła się w International Socialists (Międzynarodowych Socjalistów), a potem w SWP (Socjalistyczną Partię Robotniczą).
W latach 60-tych Harman był wśród najbardziej znanych działaczy Kampanii na rzecz Solidarności z Wietnamem (Vietnam Solidarity Campaign) i przemawiał na wielu okupacjach studenckich w owym czasie. Doktoryzował się w London School of Economics, gdy wybuchły wydarzenia wokół roku 1968. Pod wpływem znaczącego wzrostu ruchu antysystemowego Harman rozstał się ze światem akademickim i poświęcił się bez reszty budowie rewolucyjnej alternatywy.
Harman miał ogromny wkład w rozwój autentycznego marksizmu w drugiej połowie XX i na początku XXI wieku.
Rozwinął teorię państwowego kapitalizmu Tony'ego Cliffa - teorię, która jasno tłumaczyła, że ZSRR, PRL i im podobne państwa nie były państwami robotniczymi i nie miały nic wspólnego z socjalizmem. Teoria ta wyjaśnia, że kapitalistami mogą być nie tylko bogaci ludzie na czele rodzinnej firmy czy zarząd główny jakiejś korporacji, lecz także szefowie państwa.
Jak Harman podkreślił w swoim ostatnim artykule (w listopadowym "Socialist Review" br.) teoria ta nie dotyczy tylko krajów byłego bloku - na Zachodzie co najmniej jedna trzecia każdej gospodarki znajduje się w sektorze państwowym.
Już w połowie lat 70-tych wykazał on mechanizmy przyszłego kryzysu polskiej gospodarki, której recesja na koniec dekady przyczyniła się do powstania "Solidarności". Dowodził, że polski kryzys jest kryzysem kapitalistycznym.
Harman napisał wiele artykułów i broszur, zawsze starając się przekazać swoje argumenty jak najbardziej zrozumiale.
Nie interesowało go imponowanie profesorom pretensjonalnym językiem, charakteryzującym się nadmiarem pustych frazesów i brakiem jasnych idei.
Mawiał, że trzeba tak pisać, by 18-latek zainteresowany działaniem w ruchu mógł rozumieć, o co chodzi.
Nawet gdy angażował się w bardziej złożone teoretyczne kwestie, takie jak np. spadkowa tendencja stopy zysku, ograniczał posługiwanie się skomplikowanymi wyjaśnieniami do niezbędnego minimum (jeden z jego ostatnich artykułów dotyczy właśnie tego tematu (www.isj.org.uk).
Harman nie był wielkim mówcą, gdy chodzi o styl, ale jego spotkania przyciągały setki ludzi siłą argumentacji.
Wśród jego zwolenników znajdowali się członkowie zespołu rockowego Rage Against the Machine – zapiski do albumu Evil Empire polecały książkę Harmana o roku 1968.
W latach 1988 i 1989 towarzyszyłem Harmanowi w podróżach do krajów Europy Środkowo - Wschodniej, by rozmawiać z lewicowymi opozycjonistami. Wizyty te stanowiły początki grup w Polsce (dzisiejszej Pracowniczej Demokracji) oraz w ówczesnej Czechosłowacji.
W kolejnych latach Harman dwukrotnie uczestniczył w Weekendach Antykapitalizmu Pracowniczej Demokracji, gdzie jego szeroka wiedza i jasna analiza były wielką inspiracją. Ostatni raz miało to miejsce w czasie warszawskiego "antyszczytu" przeciw Europejskiemu Forum Ekonomicznemu w 2004 r.
Harman zmarł kilka godzin po przemówieniu na spotkaniu w Egipcie - kluczowym kraju w świecie arabskim, w którym w ostatnim czasie powstał wielki, zdeterminowany ruch strajkowy. Także ostatnim dniu życia przyczynił się więc do wzmocnienia marksistowskiej alternatywy opartej o walkę pracowników.
Książki Harmana miały duże znaczenie dla rozwoju współczesnej myśli marksistowskiej. Wśród nich wymienić warto:
"Bureaucracy and Revolution in Eastern Europe" ("Biurokracja i rewolucja we Europie Wschodniej", wyd. 1974 r.) w której analizuje analizuje powstanie i rozwój krajów bloku wschodniego po drugiej wojnie światowej. W późniejszych wydaniach książka ta nosiła tytuł "Class Struggles in Eastern Europe" (z dodaną świetną analizą okresu pierwszej "Solidarności").
W tej książce Harman opisuje m.in. masowe ruchy oporu lat 1953, 1956, 1968, 1970 1980-81 w NRD, Czechosłowacji na Węgrzech i w Polsce, tłumacząc kolejne próby reform przeprowadzonych przez rządzącą biurokrację.
"The Lost Revolution: Germany 1918-1923" ("Stracona rewolucja: Niemcy 1918-1923", wyd. 1982 r.) w której dowodzi, że rewolucje pracownicze nie są ograniczone do zacofanych ekonomicznie krajów i że po pierwszej wojnie światowej miało miejsce rozszerzenie się rewolucji na Zachód. Harman pokazuje jak klęska niemieckiej rewolucji miała ogromny wpływ na bieg historii. Wskutek tej katastrofy rewolucja rosyjska została izolowana i potem całkowicie obalona przez Stalina. W samych Niemczech zdławienie rewolucji przez żołnierzy oddziałów kontrrewolucyjnych, nota bene używających symbolu swastyki, utorowało drogę nazizmowi.
"Explaining the Crisis" ("Wyjaśnienie kryzysu", wyd. 1984 r.) to gruntowna analiza kryzysów w kapitalizmie. Harman pokazuje że kryzys wynika z "sukcesów" kapitalizmu nie z błędów lub złego zarządzania. Kapitalizm nie może uniknąć kryzysów - staną się coraz poważniejsze, tłumaczył. Z dzisiejszej perspektywy książka bardzo świeża.
"The Fire Last Time: 1968 and After" ("Ostatni pożar: rok 1968 i jego następstwa", wyd. 1988 r.) to najlepsza analiza wielkich buntów roku 1968 i lat następujących. Harman tłumaczy, że alternatywa wobec kapitalizmu była realnym dążeniem milionów ludzi.
"Economics of the Madhouse" ("Gospodarka domu wariatów", wyd. 1995 r.) w której Harman obala nonsensy głównego nurtu ekonomii przedstawiając zwięzłą marksistowską analizę zwariowanego systemu.
"A People's History of the World" ("Historia świata zwykłych ludzi", wyd. 1999 r.) to niesamowite dzieło. Harman z rozmachem opisuje rozwój ludzkości na każdym kontynencie od czasów prehistorycznych do końca XX wieku.
"Revolution in the Twenty-first Century" ("Rewolucja w dwudziestym pierwszym wieku", wyd. 2007 r.) w której Harman pokazuje aktualność rewolucji w nowym stuleciu.
"Zombie Capitalism" ("Kapitalizm Zombie", wyd. 2009 r.) to ostatnia i jedna z najlepszych książek Harmana. Rozpoczął jej pisanie przed wybuchem kryzysu we wrześniu 2008 r. musząc ja następnie aktualizować. Niezbędna pozycja, by zrozumieć prawa ruchu światowej gospodarki, przyczyny kryzysu i pseudonaukowość ekonomii. Książka będąca świadectwem wielkiego powrotu marksistowskiej krytyki ekonomii politycznej.
Harman był naprawdę wszechstronnym marksistą. W kwartalniku "ISJ", który redagował, można znaleźć dziesiątki jego znakomitych artykułów na różne tematy, dotyczące np. filozofii czy powstania narodów. Część z tych artykułów wydano później jako broszury.
Jeden z najistotniejszych przykładów to "The Prophet and the Proletariat" ("Prorok i proletariat", 1994 r.). Tekst ten miał przyczynić się do powstania nowej lewicy w świecie arabskim po klęsce lewicy poprzedniego pokolenia. Harman tłumaczy, że polityczny islam nie jest formą faszyzmu, lecz ideologią części klasy średniej upokorzonej przez zachodni imperializm, starającej się o poparcie biedoty. Argumentuje, że głównym wrogiem są rządzący - a sojusz z rządzącymi przeciw islamistom jest wykluczony.
Inny ważny tekst Harmana to "Gramsci versus Reformism" ("Gramsci kontra reformizm", wyd. 1983) - broszura ta ratuje wielkiego włoskiego rewolucjonistę od tych, którzy starali się wulgaryzować jego twórczość w duchu dostosowania do systemu.
Pracownicza Demokracja tłumaczyła niektóre teksty Harmana na język polski. Może znaleźć je na stronie internetowej tej organizacji.
Niektóre teksty Harmana w jęz angielskim dostępne są: tutaj.
Blog Chrisa Harmana dostępny jest: tutaj.
Andrzej Żebrowski
Tekst ukazał się na stronie Pracowniczej Demokracji (www.pracowniczademokracja.org).
