Ciszewski - Rewolucyjne sztandary

Czerwony sztandar kojarzy się w Polsce praktycznie jedynie z PRLem. Partie takie jak SLD czy SdPl odeszły od jego stosowania na rzecz atrybutów tak zwanej nowoczesnej socjaldemokracji, nie kojarzących się z rewolucją ani z walką robotników. Tymczasem historia czerwonego sztandaru jest dłuższa od PRLu, a jego znaczenie o wiele szersze niż tylko bycie atrybutem organizowanych przez PZPR pochodów pierwszomajowych. Co więcej nie jest to jedyny sztandar kojarzony z walką o wyzwolenie ludzi pracy.

Historia czerwonej flagi zaczyna się już w XIII wieku. Normanowie wywieszali je na swoich okrętach, aby ostrzec przeciwników że nie będą brać jeńców, oraz iż chcą walczyć do ostatniego wojownika. W wieku XVII czerwonej bandery używały okręty pirackie. Miała ona ostrzegać załogi statków, że jeśli zaniechają oporu zostaną oszczędzone, jeśli jednak zaczną uciekać i walczyć, piraci zabiją wszystkich znajdujących się na pokładzie. Na przełomie XVII i XVIII wieku znaczenie czerwonej flagi zaczęło się zmieniać. Wywieszały je załogi oblężonych twierdz. Miała to być oznaka determinacji i chęci walki do końca. XVIII wiek to także początek łączenia koloru czerwonego z polityką. Gdy w roku 1797 marynarze kilku brytyjskich okrętów wojennych zbuntowali się przeciwko niewypłacaniu żołdu i nieludzkiemu traktowaniu ze strony oficerów, wciągnęli na maszty czerwone bandery. Wedle niektórych źródeł czerwone sztandary pojawiły się też podczas Rewolucji Francuskiej 1789 roku. Część historyków twierdzi że Ludwik XVI kazał wywieszać je dając demonstrującym znać, że wojsko będzie do nich strzelało. Część rewolucjonistów przejęła ten symbol na znak że nie boją się walki. Użycie czerwonych sztandarów prawdopodobnie nie było jednak wówczas zbyt częste.

Powstanie kluczowego symbolu ruchu rewolucyjnego datuje się raczej na wiek XIX. Podczas walk z wojskami rządowymi w latach 1832 i 1834 lud Paryża wznosił po raz pierwszy na barykadach czerwone flagi. Ich bardziej powszechne zastosowanie miało miejsce podczas Wiosny Ludów we Francji. Gdy w roku 1848 została w tym kraju obalona monarchia postulowano nawet zastąpienie trójkolorowej flagi czerwoną. Działacz socjalistyczny Louise Auguste Blanqui pisał wówczas „Czerwień przeszła podwójny chrzest klęski i zwycięstwa. Odtąd też stała się barwą ludu”. Powstający francuski ruch anarchistyczny i socjalistyczny, aby odróżnić się od monarchistów czy mieszczańskich republikanów przyjął czerwony sztandar. Kolejnym momentem dziejowym, w którym powiewał nad barykadami była Komuna Paryska 1871 roku, czyli powstanie Paryżan przeciwko burżuazyjnemu rządowi. Wówczas także powstała jedna z najbardziej znanych w świecie pieśni rewolucyjnych „Le Drapeau Rouge” („Czerwony Sztandar”).

Gdy Komuna Paryska została krwawo stłumiona a represje dotknęły dziesiątków tysięcy rewolucjonistów i cywilów, w Europie zaczął funkcjonować ruch pomocy uchodźcom politycznym z Francji. Różnorodne organizacje radykalne na znak solidarności z francuskim ludem zaczęły przyjmować do swojej symboliki czerwony sztandar. Stał się on wkrótce tak popularny że władze niektórych krajów zakazały jego używania podczas zgromadzeń. Dotyczyło to zarówno carskiej Rosji, jak i uważanej za ostoję demokracji Szwajcarii.

W Polsce na szerszą skalę czerwony sztandar pojawił się dopiero podczas rewolucji 1905–1907 roku. Jednak już w 1883 roku, przebywający na emigracji lwowski poeta Bolesław Czerwiński ułożył słowa słynnego robotniczego hymnu „Czerwony sztandar”, wzorując się na francuskim pierwowzorze. Pieśń ta była śpiewana podczas demonstracji w 1905 roku, pomimo że jej wykonywanie i drukowanie słów było zakazane przez władze carskie. W roku 1905 niesione przez pochody pierwszomajowe czerwone flagi stały się jednym z pretekstów do ataku carskiej policji, chcącej je odebrać demonstrantom. Podczas masakry w Warszawie zginęło wówczas ponad 50 osób, a ponad 100 zostało rannych. W Łodzi padło kilkunastu zabitych. Kiedy w czerwcu 1905 roku robotnicy łódzcy przystąpili do zbrojnego powstania wystąpili właśnie pod czerwonymi sztandarami.

Również w Rosji rok 1905 był pierwszym momentem gdy powszechnie użyto tego symbolu. Czerwona bandera zawiesili marynarze zbuntowanego pancernika „Potiomkin”. Używali go też powstańcy moskiewscy w grudniu 1905 roku. Kolejnym istotnym wydarzeniem, z którym wiąże się historia czerwonego sztandaru jest Rewolucja Lutowa, a Później Październikowa w Rosji. W roku 1917 był on symbolem różnych sił lewicowych, zarówno bolszewików, jak i rewolucyjnych socjalistów (eserowców) czy mniej radykalnych mienszewików. Później podczas wojny domowej w Rosji stał się symbolem utworzonej przez Lwa Trockiego Armii Czerwonej. Pojawiły się również na nim emblematy symbolizujące sojusz robotniczo–chłopski, początkowo był to pług i młot, a później, znany z flagi ZSRR sierp i młot.

Czerwony sztandar rozpowszechnił się na przełomie XIX i XX wieku w ruchu związkowym i socjalistycznym. Po rozłamie na socjaldemokratów i komunistów, który miał miejsce w roku 1914 na tle poparcia dla I Wojny Światowej był używany przez obie grupy. W II RP na demonstracjach nosili go zarówno członkowie PPS, jak i KPP. Stał się też nieodłącznym elementem strajków i protestów robotniczych. Używali go między innymi członkowie radykalnego skrzydła największej centrali związkowej Związku Związków Zawodowych. Również większość dużych organizacji pracowniczych z Europy Zachodniej umieszczała swoje emblematy na czerwonym sztandarze. Pozostaje on w powszechnym użyciu do dziś. Korzystają z niego na przykład francuska CGT czy hiszpańskie CCOO (Komisje Robotnicze). Pozostaje podstawowym symbolem dla wielu partii lewicowych na całym świecie. Często pojawia się na demonstracjach alterglobalistów i organizowanych przez nich Forach Społecznych.

Czerwony sztandar nie jest jednak jedynym sztandarem rewolucyjnym używanym po dziś dzień. Ruch anarchistyczny, za swój symbol przyjął czarną flagę. Gdy doszło do rozłamu w I Międzynarodówce, a zwolennicy Michaiła Bakunina zostali z niej usunięci, drogi socjalistów i anarchistów (często zwanych też socjalistami wolnościowymi) zaczęły się rozchodzić. Oba nurty używały jednak czerwonego sztandaru. Czarny pojawił się dopiero w latach 80 XIX w. Nieprzypadkowo przypominał on żałobne flagi. Miał przypominać ciężką dolę robotnika wyzyskiwanego przez kapitalistę i ofiary jakie należy ponieść w walce o obalenie systemu.

Około roku 1910 czarnej flagi używali też chłopscy rewolucjoniści w Meksyku, których część haseł bliska była ideom anarchistycznym. Na swoich sztandarach wypisywali oni hasło „Tierra y Libertad”, czyli „Ziemia i wolność”, mające oznaczać walkę z obszarnikami i dążenie do przejęcia ziemi przez rolników i ich wspólnoty. Hasło to jest nadal używane przez wiele ruchów w krajach trzeciego świata oraz solidaryzujące się z nimi grupy alterglobalistyczne.

Czarny sztandar pojawia się również podczas Rewolucji Rosyjskiej 1917 roku. Był wówczas wykorzystywany przez anarchistów z tak zwanej Czarnej Armii, która początkowo stanęła po stronie bolszewików, a później została przez nich rozbrojona. Czarny sztandar z czaszką, piszczelami oraz sierpem i młotem był znakiem rozpoznawczym wojsk Nestora Machno, dowódcy tak zwanej Machnowskiej Powstańczej Armii, która wspólnie z Armią Czerwoną brała udział w rozbiciu sił białych na Ukrainie oraz wojsk popieranego przez Polskę Semena Petlury. Siły Machno zostały później rozbite po ciężkich walkach przez wojska bolszewików, ponieważ anarchiści okazali się zagrożeniem politycznym dla nowej władzy. Obecnie czarny sztandar jest używany przez część najbardziej radykalnych ruchów anarchistycznych takich jak Czarny Blok. Nie jest jednak zbyt popularnym symbolem.

O wiele bardziej rozpowszechniony od niego jest trzeci z rewolucyjnych sztandarów, czerwono–czarny używany przez anarchosyndykalistów. Najpowszechniejszy z jego wariantów to flaga na której ukośnie są umieszczone pola, czerwone i czarne. Czerwone symbolizuje walkę robotników o wyzwolenie społeczne oraz krew przelaną za tą sprawę. Czarne, wyłaniające się spod czerwonego to symbol anarchii oraz wolności, do której dąży ruch. Oznacza też że zwykłe cele społeczne nie są wystarczające, a prawdziwa zmiana jest możliwa jedynie za sprawą rewolucji. Czerwono czarne flagi upowszechniły się stosunkowo niedawno. Na początku XX wieku używali ich meksykańscy rewolucjoniści, a zwłaszcza ich grupy odwołujące się do anarchizmu.

Czerwono–czarny sztandar był powszechnie używany przez hiszpańskich związkowców z CNT (Krajowej Konfederacji Pracy) w początkach zeszłego wieku. Stał się jednym z symboli rewolucji hiszpańskiej, w której anarchiści razem z lewicą walczyli z nacjonalistami gen. Franco. W latach dwudziestych XX wieku był także używany przez włoskich anarchosyndykalistów. Liczne przykłady demonstrowania pod tym sztandarem miały miejsce zwłaszcza podczas tak zwanych „czerwonych lat”, w latach 1919-1920, kiedy to robotnicy okupowali większość fabryk.

Jako symbol swojego ruchu czerwono–czarną flagę przyjął także nikaraguański rewolucjonista Augusto C. Sandino, działający w latach 20 zeszłego wieku. Według części historyków uczynił to inspirując się anarchokomunizmem. Czerwono-czarny sztandar upowszechnił się w całej Europie dopiero po II Wojnie Światowej. Do dziś pozostaje symbolem części klasowych i radykalnych związków zawodowych. Używają go między innymi hiszpańskie CNT oraz CGT (Powszechna Konfederacja Pracy) francuskie CNT czy szwedzka SAC (Centralna Organizacja Szwedzkich Robotników).

Piotr Ciszewski

Artykuł ukazał się w "Nowym Tygodniku Popularnym"

Dawid Kański: Komentarz do wyborów prezydenckich w USA

Xavier Woliński: Baśń o „sprawczości”

Aleksander Radomski: Goździki, które zasiały zmiany

Bartłomiej Zindulski: Lewicowa alternatywa Sahry Wagenknecht

Witold Sawicki: Walka z nowotworem, na osobistym przykładzie

Michał Peno: Praxis po hiszpańsku

Ciszewski: Rewolucyjne sztandary

lewica.pl w telefonie

25 listopada: