No więc Razem teraz faktycznie jest już osobno. Połowa parlamentarzystek wyszła z partii. Oświadczenie w tej sprawie opublikowała Magdalena...
Na początku lat 60. Portugalia była ostatnim z wielkich kolonialnych imperiów, które opierało się falom dekolonizacji, a jej imperium obejmowało...
W niedzielę 22 września odbyły się wybory do parlamentu (landtagu) w niemieckim kraju związkowym Brandenburgia. Są to trzecie wybory do landtagów w...
Adolfo Sánchez Vázquez o moralności i polityce
Jak się powiada Adolfo Sánchez Vázquez, hiszpański filozof zesłany po wojnie domowej do Meksyku,...
Adam Jaśkow: Skąd znowu ten Brecht
Piotr Sadzik: Odebranie prawicy monopolu na śmiech to kwestia życia i śmierci
Dorota Jagoda Michalska: Władysław Hasior - dekolonializm, nowoczesność, historia
Jacenty Dędek: Miasto na miarę człowieka
Tomasz S. Markiewka: Nierówności po polsku - liczby już znamy, teraz przemówmy do wyo
Paweł Jędral: Diuna jak Palestyna
Agnieszka Wiśniewska: Kos. Bohater z podręcznika, który został ziomkiem
Galopujący Major: "1670" - serial, który może odmienić polską telewizję
Kim zatem był Marchlewski? Bohaterem czy zdrajcą? Autor nie daje prostej odpowiedzi na to pytanie. Rozprawia się natomiast z mitem jakoby Marchlewski był "nienawidzącym swojego narodu polakożercą", czy też "wykorzenionym kosmopolitą". Jakubowski przytacza wiele fragmentów korespondencji pokazującej szczere przywiązanie jednego z liderów SDKPiL do polskiej kultury i tradycji. Jednocześnie widzimy Polaka cierpiącego z powodu, że większą część swojego życia musiał spędzić poza ziemiami ojczystymi. Dlatego w takim razie Marchlewski opowiedział się po stronie bolszewików i stanął na czele Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski? Według Jakubowskiego przyczyną było specyficzne rozumienie istoty niepodległości Polski. Marchlewski uważał, że rzeczywistą niepodległość Polska uzyskać może tylko w wyniku zwycięstwa międzynarodowej rewolucji socjalistycznej, zaś wszystkie inne formy niepodległości miały być – jego zdaniem – stanami pozornymi. Trudno oprzeć się wrażeniu, że Marchlewski jako przywódca TKRP był w pewnym sensie postacią tragiczną. Wydawał odezwy, w których zakazywał plądrowania dworów, bo dobytek materialny szlachty miał bo zwycięskiej rewolucji służyć ludowi. Z drugiej strony realna władza spoczywała w rękach dowódców Armii Czerwonej, nadających swoim żołnierzom prawo bezkarnej grabieży. Marchlewski stał się twarzą rewolucji, nic więc dziwnego, że musiał zapłacić za wszelkie jej występki, przewinienia i zbrodnie, niezależnie od tego czy był faktycznym zwierzchnikiem tych, którzy je popełnili. W efekcie rodzi się czarna legenda Marchlewskiego, zapoczątkowana opowiadaniem "Na probostwie w Wyszkowie". Autorem był szef propagandy I Armii Polskiej Stefan Żeromski.
Osoba autora "Popiołów" przenosi nas automatycznie do innego aspektu pracy i osobowości Marchlewskiego. Przywódca Polrewkomu był bowiem nie tylko tematem twórczości Żeromskiego, ale również jego wydawcą. Jego firma prowadzona razem z Aleksandrem Helphandem (Parvusem), Dr J. Marchlewski und Co. Verlag Slavischer und Nordischer Literatur, była jedną z najważniejszych instytucji zapewniających niemieckiemu czytelnikowi dostęp do literatury polskiej i słowiańskiej w ogóle. Oprócz Żeromskiego Marchlewski wydawał również twórczość Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Stanisława Przybyszewskiego, Wacława Sieroszewskiego, czy Adolfa Dygasińskiego. Korespondował z Przerwą-Tetmajerem i Maksimem Gorkim.
Postać Marchlewskiego miała jednak jeszcze kilka innych wymiarów. Prócz rewolucjonisty i wydawcy był również ekonomistą oraz teoretykiem polityki i… sztuki. Zainteresowanie dwoma pierwszymi materializowało się na łamach najważniejszych pism teoretycznych ruchu robotniczego, jak "Neue Zeit", czy polski "Przegląd Socjaldemokratyczny". Ukryty pod pseudonimem Karski był jednym z najważniejszych polemistów wśród ówczesnych teoretyków marksizmu. Intelektualne zaplecze zapewniał Karskiemu doktorat z ekonomii uzyskany (podobnie jak Róża Luksemburg) na Uniwersytecie w Zurychu. Marchlewski, jako teoretyk sztuki i krytyk (główni malarstwa) publikował również na łamach prestiżowej prasy niezwiązanej z socjaldemokracją. Przykładem może być chociażby pozytywistyczna "Prawda" Aleksandra Świętochowskiego.
Rewolucjonista, wydawca, teoretyk, krytyk sztuki – Marchlewski miał wiele oblicz, które w połączeniu tworzyły postać wielowymiarową i tragiczną. Wymienione powyżej epizody należałoby uzupełnić doświadczeniami udziału w rewolucji 1905 roku, rewolucji niemieckiej, kilkakrotnymi pobytami w więzieniu, czy – niezwykle ważną – działalnością w Rosji Radzieckiej i ZSRR. Wszystkie te elementy życiorysu Marchlewskiego zostały przez Jakubowskiego opisane w sposób wyczerpujący i pasjonujący. Książka wyposażona jest w bogaty aparat metodologiczny, stanowi biografię całościową i wyczerpującą. Z jednej strony znajdziemy wiele passusów opisujących myśl polityczną Marchlewskiego, z drugiej rzadko kiedy błyskotliwa biograficzna narracja traci swoje tempo.
Dlatego też lekturę książki Jakubowskiego warto polecić wszystkim osobom pasjonującym się historią polskiej lewicy. Będzie to najprostszy sposób aby samemu udzielić sobie odpowiedzi na tytułowe pytanie – Marchlewski – bohater czy zdrajca?
Dawid Jakubowski, "Julian Marchlewski – bohater czy zdrajca", Wydawnictwo Książka i Prasa, Warszawa 2007, s. 256.
Zamówienia: tel. 624 17 27, tel/fax 625 36 26, e-mail: kip@medianet.pl
Bartosz Machalica
Recenzja ukazała się w "Przeglądzie Socjalistycznym.
