Henryk Bereza nie żyje

[2012-06-21 18:07:42]

21 czerwca w Warszawie zmarł Henryk Bereza, jeden z najwybitniejszych polskich krytyków literackich, wieloletni redaktor miesięcznika "Twórczość".

Henryk Bereza urodził się w 1926 roku w Miedniewicach pod Skierniewicami. W czasie wojny był żołnierzem AK. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Współpracował z pismami społeczno-kulturalnymi ruchu ludowego: "Wieś", "Orka", "Tygodnik Kulturalny". Zafascynowany nurtem chłopskim w literaturze polskiej, propagował twórczość m.in. Stanisława Piętaka, Henryka Worcella, Tadeusza Nowaka, Wiesława Myśliwskiego i Edwarda Redlińskiego. Od połowy lat sześćdziesiątych do końca osiemdziesiątych kierował w "Twórczości" działami, najpierw krytyki, a później prozy. Na łamach tego czasopisma ukazywał się jego sławny cykl "Czytane w maszynopisie". Wydał m.in.: "Sztuka czytania" (1966), "Prozaiczne początki" (1971), "Związki naturalne" (1972), "Taki układ" (1981), "Bieg rzeczy" (1982), "Sposób myślenia" (1989), "Pryncypia. O łasce literatury" (1993).

Wystąpił z programem wyzwolenia prozy polskiej z XIX-wiecznej niewoli komentatorstwa i dyskursywności. Za ojców nowej prozy uznał Witolda Gombrowicza, Brunona Schulza i Leopolda Buczkowskiego. Tego ostatniego cenił jednak najbardziej, nazywając go największym prozaikiem polskim w dwudziestym wieku. Bereza patronował postmodernistycznym eksperymentom literackim Ryszarda Schuberta, Tadeusza Siejaka, Marka Słyka, Donata Kirscha, Dariusza Bitnera i innych, których dokonania określił mianem rewolucji artystycznej w prozie. Do końca był przekonany, że pisarze ci zostaną docenieni wówczas, gdy w ocenach literackich przestaną obowiązywać kryteria polityczne.

W latach 2005-2006 przewodniczył jury Nagrody Literackiej Nike, ale miał też wielu wrogów, którzy nie mogli mu zapomnieć, że w sposób krytyczny wypowiadał się o tzw. antydoktrynalnej (antykomunistycznej) literaturze polskiej z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. W "Pryncypiach" można przeczytać:

Nie mam powodu formułować swojego osądu tej literatury w jej wszystkich przejawach, prawdopodobnie antydoktrynalna doktrynalność nie szkodzi nadmiernie publicystyce, piśmiennictwu naukowemu lub quasinaukowemu, na literaturę o charakterze artystycznym, na prozę, działa ona wręcz dewastacyjnie. Dyskurs doktrynalny zastąpić dyskursem antydoktrynalnym (bardzo często robią to ci sami ludzie), to tkwić po same uszy w tym, co się zwalcza. W sensie estetycznym i artystycznym takie ugrzęźniecie można nazwać antysocrealistycznym socrealizmem.

Henryk Bereza znany był z nonkonformistycznych poglądów oraz odwagi i bezkompromisowości w ich głoszeniu.

fot. Wikimedia Commons

Tomasz Kłusek

lewica.pl w telefonie

Czytaj nasze teksty za pośrednictwem aplikacji LewicaPL dla Androida:

Tomasz S. Markiewka: Słuszny komunikat to za mało

Filip Ilkowski: Kilka słów o Syrii

Slavoj Žižek: Powrót Trumpa oznacza, że koniec tego świata jest przesądzony

Piotr Ikonowicz: Jestem przerażony

Dawid Kański: Komentarz do wyborów prezydenckich w USA

Xavier Woliński: Baśń o „sprawczości”

Henryk Bereza nie żyje

lewica.pl w telefonie

8 stycznia: