Michał Syska - Rewolucja demokratyczna Józefa Piniora

Gdy bracia Kaczyńscy siedzieli przy „okrągłym stole”, Józef Pinior na ulicach protestował przeciwko paktowaniu z władzami PRL. Dlatego dziwią starania prawicowych mediów, by zapisać Piniora do „obozu skompromitowanych elit III RP”.

W prawicowych, propisowskich mediach relacje o zatrzymaniu Józefa Piniora były utrzymane w logice aktualnego konfliktu politycznego: podkreślano fakty, że oskarżony polityk mandat senatora sprawował z ramienia PO, uczestniczył w demonstracjach KOD i wziął udział w jubileuszowych uroczystościach gen. Jaruzelskiego. W ten sposób podjęto próbę zapisania Piniora do obozu „skompromitowanych elit III RP”. Tego typu zabiegi wynikają albo z politycznego zacietrzewienia, albo z nieznajomości całej biografii politycznej byłego lidera dolnośląskiej „Solidarności”.

Rewolucja demokratyczna

Jesienią 1987 roku na terenie warszawskich ogródków działkowych odbyło się zebranie założycielskie Polskiej Partii Socjalistycznej. Odbywało się to w warunkach nielegalności, a część uczestników została aresztowana przez SB. Wśród założycieli partii był Józef Pinior, a jej przewodniczącym został Jan Józef Lipski.

W rozmowie z amerykańskim historykiem P. Kenneyem Pinior tłumaczył, że powodem powołania partii było podjęcie wprawdzie nielegalnej, ale jawnej działalności. Drugim celem było przekonanie o konieczności budowy lewicowej formacji na bazie „Solidarności”. „Chciałem, aby komitety założycielskie [związku – przyp. M.S.] zorganizowały się wokół haseł samorządu, reformy gospodarczej, samoobrony przed radykalnie wolnym rynkiem, wokół takiej organizacji politycznej jak PPS, a z drugiej strony chciałem, by – być może obok Wałęsy – pojawił się ruch związkowy, który będzie miał jakieś inne przełożenie polityczne.” – wspomina Pinior.

W łonie dopiero co powołanej do życia PPS zaczęły tlić się konflikty. Część działaczy kontestowała umiarkowany kurs lansowany przez Jana Józefa Lipskiego. W 1988 roku bardziej radykalni powołali do życia PPS Rewolucja Demokratyczna. Podział przebiegał nie tylko wokół kwestii programowo – strategicznych, ale także miał charakter pokoleniowy. PPS – RD tworzona była przez młodszych aktywistów. Wśród jej liderów znaleźli się Józef Pinior i Piotr Ikonowicz.

Działalność PPS – RD była ściśle związana z dynamiką akcji strajkowych. W kwietniu 1988 roku w związku z podwyżką cen w wielu miejscach doszło do wystąpień pracowniczych, w które zaangażowali się socjaliści. Spotkały ich za to represje, zwłaszcza we Wrocławiu, gdzie PPS – RD miała swoich ludzi w dużych zakładach pracy. Jedną z aresztowanych wówczas osób był Józef Pinior.

Misję partii socjalistycznej jej członkowie definiowali następująco:

Wobec pogłębiającego się kryzysu gospodarczego oraz wobec faktu, że władze prowadzą coraz bardziej antypracowniczą i antysocjalistyczną politykę, naturalnym prawem załóg pracowniczych jest prawo do samoobrony. Siła i gwałtowność protestu pozostają proporcjonalne do skali zamachu na prawa i interesy ludzi pracy. PPS nie ograniczy się li tylko do moralnego poparcia społecznych protestów. Zadaniem partii jest zarówno udział w akcjach rewindykacyjnych jak i ich inspirowanie i organizowanie. W dzisiejszej dramatycznej sytuacji społecznej miejsce członków PPS jest wśród strajkujących załóg, w Komitetach Założycielskich „Solidarności”, Samorządach pracowniczych – po stronie uciskanych i wyzyskiwanych.

Za szczególnie ważne zadanie uważa PPS wspieranie organizacji zakładowych NSZZ „Solidarność”. Solidarność jest bowiem głównym orężem w walce o prawa pracownicze. Można bez przesady powiedzieć, że od siły tego związku zawodowego zależy pomyślność i dobrobyt przeważającej większości Polaków, dla których podstawą egzystencji jest ani zysk, ani udział w aparacie władzy, lecz praca. Dlatego uważamy, że byłoby fatalne w skutkach osłabienie związkowego charakteru „Solidarności” w ruch społeczny lub partię polityczną.

„Opozycja konstruktywna” vs. „opozycja niekonstruktywna”

Partia Piniora była przeciwna pertraktowaniu z władzami PRL. W odpowiedzi na udział części opozycji (przedstawianej w oficjalnej propagandzie jako „konstruktywna”) PPS – RD współorganizowała w lutym 1989 roku w Jastrzębiu Kongres Opozycji Antyustrojowej, w którym wzięli też udział przedstawiciele m.in. Solidarności Walczącej, Ruchu Wolność i Pokój i Międzymiastówki Anarchistycznej.

Prof. Rafał Chwedoruk w książce „Socjaliści z Solidarności w latach 1989 – 1993” pisze, że wyniki rozmów „okrągłego stołu” zostały przez PPS – RD „zinterpretowane jako faktyczne opóźnienie przejścia do demokracji, deformację demokratyzacji, przeistoczenie rządów totalitarnych w autorytarne i narzucenie modelu reform ekonomicznych sprzecznego z programem Solidarności”. Partia Piniora określiła je jako „porozumienie elit”, a nie umowę społeczną.

W dokumentach programowych PPS – RD z tamtego czasu czytamy m.in.:

Sojusz zawarty przez elitę opozycji i nomenklaturę opiera się na zgodzie co do prorynkowego i prokapitalistycznego kierunku przemian w gospodarce. Jego bezpośrednim skutkiem jest uratowanie panowania nomenklatury za cenę dopuszczenia części opozycji do udziału we władzy. Jednocześnie NSZZ „Solidarność” jest przekształcany z organizacji walczącej o prawa i interesy pracownicze w instrument sprawowania władzy. Wyraża się to w koncepcji związku współzarządzającego, który w rzeczywistości ma się stać mechanizmem przekazywania poleceń od władzy do pracowników oraz obarczania związku współodpowiedzialnością za produkcję. Nomenklatura, widząc załamywanie się dotychczasowej formuły panowania nad społeczeństwem, dokonuje niezbędnych zabiegów adaptacyjnych. Służy temu zmiana oblicza ideowego PZPR z partii komunistycznej na socjaldemokratyczną, z panującej na współrządzącą: zamiana części przywilejów na udziały w zyskach wynikających z tytułu własności, a nie z panowania, przy zachowaniu kontroli nad instytucjami dającymi wpływ na zakres zmian systemowych (Urząd Prezydenta, MON, MSW, administracja terenowa).

Przeciwko rezultatom obrad „okrągłego stołu” oraz wyborom do tzw. Sejmu kontraktowego PPS – RD organizowała protesty uliczne. Jedna z największych demonstracji, zakończona starciami z ZOMO, odbyła się we Wrocławiu, a przewodził jej Józef Pinior.

W opozycji do neoliberalnych reform

Partia Piniora przestrzegała, że projektowane przez rząd Mazowieckiego reformy – dyktowane przez międzynarodowe instytucje finansowe – spowodują negatywne konsekwencje społeczne oraz uplasują Polskę na peryferiach światowego kapitalizmu:

PPS-RD jest w opozycji do rządu Mazowieckiego-Jaruzelskiego ponieważ:

1. Jest to rząd wyłoniony w wyniku niedemokratycznych wyborów.

2. Rząd ten w sposób arbitralny narzuca społeczeństwu system kapitalizmu zależnego, co w konsekwencji spowoduje nędzę milionów polskich rodzin. Darmowe zupy i inne formy filantropii nie zastąpią sprawiedliwego podziału pracy i dóbr.

3. Program i polityka gospodarcza tego rządu jest oparta, naszym zdaniem, na ubezwłasnowolnieniu ruchu związkowego i samorządowego w zakładach pracy.

4. Prywatyzacja traktowana jako jedyne lekarstwo na uzdrowienie gospodarki nie gwarantuje niczego poza uwłaszczeniem nomenklatury i wyprzedażą majątku narodowego.

5. Uleganie dyktatowi Międzynarodowego Funduszu Walutowego musi prowadzić do pozbawienia Polski suwerenności gospodarczej, a więc i politycznej.

6. Uzależnienie się od nadwyżek żywnościowych z Zachodu prowadzi do załamania rodzimego rolnictwa i dalszego uzależnienia.

Socjaliści proponowali „Samorządową Alternatywę”, czyli program oparty na jak najszerszej samorządności politycznej oraz pracowniczej partycypacji.

Wspomniany już prof. Chwedoruk zauważa, że ważnym doświadczeniem PPS–RD było podniesie jakości dyskusji programowych. W dokumentach partii i artykułach jej członków wychodzono bowiem poza bieżące problemy polskiej polityki i taktyczne aspekty tranzycji ustrojowej. Socjaliści umieszczali swoje rozważania w kontekście międzynarodowym wskazując na podział Północ – Południe, rolę instytucji finansowych czy korporacji w ten sposób antycypując niejako powstanie dekadę później ruchów antyglobalistycznych.

Kto jest elitą III RP

Gdy Józef Pinior pisał o zagrożeniach związanych z paktowaniem opozycji z nomenklaturą PZPR, bracia Kaczyńscy brali udział w rozmowach „okrągłego stołu”. Gdy Józef Pinior prowadził wrocławskimi ulicami demonstrację na rzecz bojkotu wyborów do Sejmu kontraktowego i Senatu, Jarosław Kaczyński prowadził swoją kampanię w okręgu elbląskim. Gdy Józef Pinior krytykował tzw. terapię szokową, Porozumienie Centrum wspierało projekty Balcerowicza. Gdy bracia Kaczyńscy zasiadając w latach 90. w instytucjach publicznych III RP tworzyli jej kształt, Pinior był skromnym wykładowcą na wrocławskiej Akademii Ekonomicznej.

Po epizodzie z PPS Pinior należał jeszcze krótko do Unii Pracy. Od tamtej pory pozostaje bezpartyjny. Ostatnio wspierał publicznie partię Razem. Jego poglądy ewoluowały, ale zawsze pozostawały lewicowe i krytyczne wobec ekonomicznego kształtu polskiej transformacji.

Z powyższych (i wielu innych) powodów Pinior nie nadaje się na symbol „elit tworzących III RP”.

Korzystałem z:

Rafał Chwedoruk, „Socjaliści z Solidarności w latach 1989 – 1993”, Warszawa 2004.

Padraic Kenney, „Wrocławskie zadymy”, Wrocław 2007.

„Program PPS – Rewolucja Demokratyczna”, portal Lewicowo.pl.

Michał Syska

Artykuł pochodzi z portalu Trybuna.eu

Dawid Kański: Komentarz do wyborów prezydenckich w USA

Xavier Woliński: Baśń o „sprawczości”

Aleksander Radomski: Goździki, które zasiały zmiany

Bartłomiej Zindulski: Lewicowa alternatywa Sahry Wagenknecht

Witold Sawicki: Walka z nowotworem, na osobistym przykładzie

Michał Peno: Praxis po hiszpańsku

Michał Syska: Rewolucja demokratyczna Józefa Piniora

lewica.pl w telefonie

25 listopada: